“Onze vrachtauto is gepakt voor sigarettensmokkel.” Met handen en voeten legt de Litouwse vervoerder in het Russisch uit dat in de lading aardewerk zo veel verstopte sigaretten gevonden zijn dat invoerheffingen van 5 miljoen D-Mark verschuldigd is. Beslag op de vrachtauto en chauffeur vast, ondanks dat hij van de sigaretten in de lading (dus niet in een geheim compartiment van de vrachtauto) waarschijnlijk geen weet had. Alle informatie was voorlopig telefonisch, dus ik bel met lapidaire coördinaten de douane in Frankfurt aan de Oder aan de Duits-Poolse grens op. Ze weten niet over welke vrachtwagen ik het heb. “Maar zo veel sigarettensmokkelende Litouwse vrachtauto’s kunt u toch niet hebben, dat u er niet achter kunt komen over welke vrachtauto ik het heb!” “Herr Rechtsanwalt, we hebben in Frankfurt/Oder 100 per week, 100 Litouwse sigarettensmokkelende vrachtauto’s per week.”
De situatie aan de grens was toen, midden jaren negentig, vijf jaar na de Wiedervereinigung van Europa, dramatisch: wachttijden van 48 uur voor de vrachtwagens, bij de belangrijkste Duits-Poolse grens Frankurt/Oder – Słubice een file van 60 kilometer tot aan Berlijn. En in plaats van eens in de paar uur en bloc op te schuiven, moesten die arme chauffeurs 48 uur lang elke paar minuten telkens de lengte van één vrachtauto opschuiven. Bijnaam: langste parkeerplaats van Europa.
Met Brexit komt er weer een goederengrens en dus douane. De formaliteiten aan de grens beperken zich niet tot accijnzen en btw. Ook veiligheid, intellectueel eigendom, phytosanitaire controles, om niet te spreken van de formaliteiten en controles voor vlees en levende dieren. En dat kost tijd: gemiddeld twee minuten per vrachtauto. Files tot 35 kilometer worden voorspeld. Smokkel gaat ook weer hoogtijdagen tegemoet. Immers, bij het verlaten van de binnenmarkt en de douane-unie gaat smokkel van legale waren door accijnsverschillen weer lonen.
Grenzen zijn spannend. Grenzen zijn avontuur. Grenzen betekenen werk voor veel mensen. Ook voor mij destijds. Toen Polen tot de EU toetrad verloor de hereniging van Europa voor mij de spanning; het werd een saai en traag proces. Pas een jaar na het Brexit-referendum in 2016 begon ik mij te beseffen dat de spanning er opnieuw was. Weliswaar door een omgedraaid proces, namelijk in plaats van hereniging een scheiding, maar wederom een tijd waar de essentie van Europa en de EU het duidelijkst zichtbaar wordt. Destijds wilde ik de Wiedervereinigung niet verslapen. Ik sprong er volledig in door “mit Kind und Kegel” naar Berlijn te verhuizen. Brexit – nu ben ik er ook bovenop gesprongen en Europa en de EU opnieuw aan het ontdekken. De grootste ontdekking: de Europese Vrijhandels Associatie, EVA of EFTA, die door het Verenigd Koninkrijk in 1960 opgericht werd. Het VK had er waarschijnlijk beter aan gedaan in de EVA te blijven.
Grenzen zijn er niet per se om geslecht te worden. Grenzen geven een gevoel van zekerheid en verlenen identiteit. Het eenheidsworst-gevoel dat de EU ongewild veroorzaakt kan wel wat tegenspel gebruiken. In die zin is brexit zo slecht nog niet. Ook als we daar douane en tijdelijke chaos op de koop toe moeten nemen. Grenzen zijn er daarentegen wel om overwonnen te worden en nodigen uit tot samenwerking. Zo wil op juridisch gebied het EVEX/Lugano-project ervoor zorgen dat door samenwerking tussen de EU, de EVA en het VK de wederzijdse erkenning van vonnissen gewaarborgd wordt, zelfs in een no-deal Brexit scenario.
Hoe liep het nu af met de Litouwse chauffeur en zijn vrachtauto? Met een paar documenten, die kort daarna op de fax kwamen, ben ik naar Frankfurt/Oder gereden, voorbij aan de eindeloze vrachtwagenfile op de vluchtstrook. Op het plaatselijk politiebureau ondertekende ik samen met de chauffeur verklaringen voor de douane. We kregen de sleutel terug, ik reed de chauffeur naar zijn vrachtwagen op een ver gelegen parkeerplaats. De chauffeur reed ons beiden triomfantelijk door de slagboom en ik stapte pas uit de vrachtauto toen ik zeker wist dat hij vrij baan had. Chauffeur blij, ik blij, douane blij: ze wisten niet waar ze al die in beslag genomen vrachtauto’s moesten laten. Het kostte de Duitse staat klauwen met parkeergeld en die vordering van 5 miljoen DM op die arme Litouwse drommel konden ze op hun buik schrijven. Ze waren dus opgelucht dat ze hun superieuren konden melden dat ze een vrachtauto overgedragen hadden aan een Rechtsanwalt, die er vervolgens naar eigen goeddunken over kon beschikken.
Verheug ik me op een Britse grens met douane? Dat is te veel gezegd, maar het doet voor mij wel spannende tijden herleven, met uitdagingen die ik de afgelopen 20 jaar af en toe gemist heb.
Murk Muller is advocaat in Rotterdam en Berlijn, en lid van Dutch Business Lawyers Abroad.
