Hier in Canada kijkt men met verbazing naar wat er momenteel in Europa en vooral ook in Nederland gebeurt. Een paar weken geleden was er een workshop over de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging waarbij Nederland steeds weer genoemd werd. Dat heb ik nog nooit eerder meegemaakt; zoveel belangstelling voor ons land bij niet-Nederlanders! Maar helaas voor mij: er was weinig om trots op te zijn. Er was geen enkele positieve verwijzing naar Nederland (behalve als het over onze geschiedenis van tolerantie ging). Als de deelnemers weer een opmerking over Wilders en de onbegrijpelijke ontwikkelingen in Nederland maakten, keken ze vaak een beetje verontschuldigend in mijn richting. De snelle omslag van een tolerant en pluralistisch land naar de huidige situatie waarin moslims in de meest grove bewoordingen worden beledigd en Wilders zelfs de Koran en moskeeën wil verbieden, is natuurlijk lastig te begrijpen. In Nederland zijn wij misschien langzamerhand aan die grofheid en onverdraagzaamheid gewend, maar voor buitenlanders is het werkelijk onvoorstelbaar en ook angstaanjagend wat er bij ons gebeurt.
Deze week kon Canada zelf met Wilders kennismaken. Uitgenodigd door enkele joodse en christelijke splintergroepen gaf hij hier een serie lezingen en interviews. De reactie was hier anders dan in Nederland. Er werd vooral nuchter schouderophalend gereageerd, zelfs in de rechtse media. De meeste media vonden zijn betogen nauwelijks de moeite van het vermelden waard. Met zijn stelling dat er geen gematigde moslims zijn en dat de islam een totalitaire ideologie zou zijn, overschreeuwt hij zichzelf en verliest daardoor iedere geloofwaardigheid. Natuurlijk, zo is de dominante reactie, moeten we alert zijn op radicalisering onder moslims, maar de overgrote meerderheid van de moslims in Canada is gematigd, en dus zijn de veel te algemene stellingen over alle moslims gewoon onzin. Of zoals de columnist in het rechtse boulevardblad de Toronto Sun spottend zei: als alle moslims het land uit zouden worden gezet, was ik zowel mijn huisarts als mijn tandarts kwijt. Een verbod op boerka’s, moskeeën en de Koran is natuurlijk zo volstrekt in strijd met de vrijheid van godsdienst en de gelijkheid van alle Canadezen, dat je zo iemand echt niet meer serieus kunt nemen.
Typerend is de reactie van een imam, die lachend vermeldde dat zijn moskee een parkeerplaats deelt met een synagoge en dat dat nooit problemen geeft. Een van mijn collega’s vertelde dat hij hier bijeenkomsten over geloof belegt waar orthodoxe moslims en christenen aan deelnemen naast zeer zelfbewuste homoseksuele en lesbische studenten – ook dat gaat prima. De Canadese samenleving heeft gewoon als uitgangspunt dat iedereen het recht heeft zijn godsdienst, cultuur en seksualiteit te beleven. Anderen moeten daarvoor respect hebben.
Voor zover er hier enige sympathie is voor Wilders, is het vooral omdat de vrijheid van meningsuiting in het geding lijkt te zijn door het huidige strafproces. Eigenlijk is zelfs de algemene reactie van de kleine groep medestanders hier dat hij veel dingen zegt waar ze het niet mee eens zijn, maar dat hij wel het recht moet hebben om het te zeggen.
Maar ook zijn geloofwaardigheid als verdediger van die vrijheid liep bij dit bezoek een deuk op. Zijn voorlichtster nam namelijk het notitieblok van de verslaggeefster van de Toronto Sun in beslag en gaf dit niet meer terug. Sterker nog, de journaliste werd later ook nog telefonisch stevig terechtgewezen omdat ze geen rekening hield met de veiligheid van Wilders en tendentieus en bevooroordeeld zou zijn – terwijl ze toch alleen maar aantekeningen maakte van wat hij zei.
Dat leverde dus een vrij scherpe column in de Sun op: hoe kun je nu opkomen voor de vrijheid van meningsuiting, als je de persvrijheid niet respecteert? In het verlengde daarvan werd de hypocrisie van Wilders aan de kaak gesteld: hoe kan hij zeggen voor vrijheid te zijn als hij de vrijheid van moslims fundamenteel wil inperken door een verbod op moskeeën en op de Koran? De commentator van de Sun noemt daarom de opvattingen van Wilders stom en verfoeilijk, onwenselijk en onrealistisch.
Voor sommige Nederlandse lezers in de bekende reflex schieten: het gaat hier niet om de ‘linkse media’, maar om het equivalent van de Telegraaf. Zelfs in de meest rechtse krant van Toronto wordt de hypocrisie van Wilders blootgelegd en genadeloos bekritiseerd. Ik zal straks de nuchterheid van Canada gaan missen.
Wibren van der Burg is hoogleraar rechtsfilosofie en rechtstheorie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het centrale thema van zijn onderzoek en onderwijs is de interactie tussen recht, ethiek en samenleving.
