In deze week van Sinterklaas willen wij u bijgaande aflevering uit de rubriek ‘Arrest van de maand’ niet onthouden. Het stuk komt uit het decembernummer van Mr., dat vrijdag 6 december verschijnt, en is geschreven door onze vaste medewerker Jurjen Boorsma (advocaat in Amsterdam).
Nederland heeft er een nieuwe Sinterklaastraditie bij. We hadden al de intocht, de stoomboot, het rijmen en het zetten van de schoen, maar sinds enkele jaren is er iets nieuws bijgekomen: het nationale Zwarte-Pietendebat. Zwarte Piet is racistisch. Elk jaar weer.
De discussie is dit jaar beslecht in een voorlopige voorziening (Rechtbank Amsterdam, 8 november 2013) van bezwaarmakers tegen de Sinterklaasintocht. Het voor sommigen discriminerende en racistische karakter van de figuur van Zwarte Piet is onvoldoende om verstoring van de openbare orde te verwachten, aldus de rechter. Die uitspraak is – als we dan toch de traditie serieus moeten nemen – ongeveer in lijn met LJN BO9540 (Rechtbank Middelburg, 27-10-2010), inhoudende dat een parodiërende spotadvertentie in een carnavalskrant misschien voor de bespotte persoon kwetsend en discriminerend kan zijn, maar gezien de ‘vrolijke aard van carnaval’ niet als opzettelijk beledigend of onnodig grievend kan worden beschouwd.
En het sluit aan bij LJN BB7405 (Rechtbank Groningen, 17-10-2007). De kantonrechter meende in deze zaak dat aan Sinterklaas en Zwarte Piet een grote mate van artistieke vrijheid toekomt. Zij moeten zich houden aan de goede zeden en de maatschappelijke zorgvuldigheid maar mogen gezagsondermijnend zijn en stoute vaders in de zak stoppen. Als Zwarte Piet zich ter plekke dominanter opstelt dan de Sint levert dat geen contractbreuk op.
Ku Klux Klan-gewaad
Maar het kan gekker. Een universiteit in Alabama schorste in 2001 tien dispuutsleden omdat enkelen van hen zich op een particulier Halloween-feestje zwart hadden geschminkt en enkele anderen een Ku Klux Klan-gewaad droegen. Foto’s lekten uit op internet. Nu gaat de KKK – in hun witte tabberds – met zwarte knechten tamelijk wat racistischer om dan onze K-K-Klaas. Toch was schorsing volgens een Amerikaanse rechter onterecht. De studenten deden de universiteit daarna een proces aan vanwege schending van hun grondwettelijk recht op vrije meningsuiting. Het mondde uit in een schikking.
Maar het kan nog gekker. Het hele fenomeen van zwart geschminkte blanken met rode lippen (‘blackface’) is in de VS tegenwoordig een groot taboe omdat het schminken nogal verbonden is met blackface clownsvoorstellingen van tientallen jaren terug waarbij het de sport was zwarten zo dom mogelijk neer te zetten. Blanken die zich nu voor gelegenheden zwart schminken worden doorgaans op het matje geroepen. Een veertienjarige knul uit Colorado die zich voor een geschiedenisproject uit bewondering schminkte tot Martin Luther King werd dus ook van school gestuurd; om maar een gek voorbeeld te noemen. De Amerikaanse blackface-controverse is een van de inspiraties voor de ‘Zwarte Piet is racisme’-acties.
Maar het kan nog veel gekker. Amerika heeft zijn terugkerende kerstdiscussie. De vraag of een gemeente een traditionele kerststal met kribbe en engelen in het gemeentehuis mag uitstallen tijdens de kersttijd heeft al tot twee Supreme Court-uitspraken geleid. Samen mét kerstboom mag wel (Lynch v Donelly 1984), maar apart zonder kerstboom niet (County of Allegheny v ACLU 1989). De Amerikaanse staat behoort grondwettelijk namelijk strikt neutraal te zijn. Er is daarna juridische strijd geweest over de vraag of schoolkoren rond kerst kerstliedjes mogen uitvoeren. De term ‘kerstboom’ is ook omstreden; om gedoe te vermijden hebben verschillende Amerikaanse staten maar het woord ‘holiday tree’ ingevoerd. Ieder jaar is er wel weer ergens een controverse omdat een kerstmarkt opeens wintermarkt is gaan heten of omgekeerd.
En dat lijkt weer op een Lage Landendiscussie, want sinds 2006 draagt de Amsterdamse Sinterklaas een mijter zonder kruis. “Amsterdam is multi-etnisch dus je moet er een universele figuur van maken”, vond de hoofdstedelijke hulpklaas Dries Zee. De stad Antwerpen verbood in 2008 Sint Nicolaas een kruismijter te dragen als hij een school bezocht. Ook de goedheiligman dient namelijk de religieuze neutraliteit van het onderwijs te respecteren. Dus het lijkt voorlopig heel gematigd, onze Hollandse-polderoplossing met Pieten zonder oorbellen en Sinten zonder kruis. Maar belooft het veel goeds? Auw. Dit wordt vast nog veel gekker.
