Af en toe klust uw columnist wat bij en zo kan het gebeuren dat hij op de kas van een vrijwilligersorganisatie voor gedetineerden probeert te passen, als penningmeester en overigens zonder enig tractement. Het is een soms wat wonderlijke microcosmos, gaande gehouden door enthousiaste bestuursleden en anderen van soms nog gevorderder leeftijd dan die van uw schrijver. Een deel van de direct betrokkenen ademt een rebelse sfeer uit lang vervlogen tijden, links tot anarchistisch vakbondsjargon incluis. Back to the future, deze ‘uitholling van het systeem van binnenuit’ maar wél voor het goede doel van de gedetineerdenzorg.
Probleem is alleen dat deze overigens loffelijke beweging in de lucht wordt gehouden met overheidsgeld. Dat leidt tot allerlei fricties en spanningen, niet alleen omdat de overheid iets minder gediend is van gedetineerdenbelangen dan onze vrijwilligersorganisatie.
Zo blijft de verzekering van financiering voor deze en dergelijke vrijwilligersorganisaties een ragfijn spel, uiteenlopend van vredestichting tussen bazen van de rebellenclub en betrokken ambtenaren tot vervaardiging van papierwerk en belegging van vergaderingen om te laten zien dat de organisatie toch past in subsidiekaders zoals vastgelegd in opeenvolgingen van nota’s en notities. Het is dankbaar werk, al doet het nogal eens denken aan Goethes afgezaagd adagium over misverstanden en traagheid als schadelijker dan boze opzet.
De gedetineerden zelf zijn nog vaster in de greep van Veiligheid en Justitie dan onze vrijwilligersorganisatie. Toch kunnen zij niet tot alles worden gedwongen en zo zette justitie dan ook een prijs op hun medewerking aan oplossing van oude levensdelicten. Verspreid onder die gedetineerden werd een kalender, met afbeeldingen van slachtoffers en de vraag naar bijbehorende namen van daders. Zo kan zelfs achter tralies legaal geld worden verdiend.
Er is iets voor te zeggen, in ieder geval zolang misdaad straf verdient. Bovendien kan berechting en bestraffing van daders nabestaanden ook na lange tijd nog genoegdoening bieden. Wie weet kunnen gedetineerden die zwijgen doorbreken met een geruster gemoed verder. Ook hier geldt dat wegkijken een vorm van medeplichtigheid kan zijn. Misdaden tegen mensen verdienen het om aan de kaak te worden gesteld, indachtig George Sand die al schreef dat verontwaardiging over kwaad een ander aangedaan een hoge vorm van liefde is. Aan een misdaad gepleegd tegen een mens voorbijgaan alsof er niets is gebeurd is een vorm van onverschilligheid.
Hoe gedetineerden dergelijke belangen afwegen is een andere zaak. Niet iedereen zal zijn kompanen willen ‘verraden’ en soms zullen er gevaren aan verbonden zijn. Justitie was dan ook niet helemaal gerust op de goede afloop en vroeg daarom de redactie van een populaire gedetineerdenpublicatie om medewerking. De reactie loog er niet om: “Geen sprake van! Wij werken niet mee aan klikcultuur!” Die weigering haalde landelijke dagbladen: justitie zal er niet blij mee zijn geweest.
In die redactionele reactie weerklonken de stofwolken van het links-anarchistisch jargon, hoe goed ook bedoeld: “De staat is de vijand”, “misdaad is een sociale constructie ter onderdrukking van het gewone volk”, “solidariteit met de onderdrukten staat voorop” en nog veel meer. Strafrecht wordt hier teruggebracht tot publiekrecht of eigenlijk niet gelegitimeerd machtsinstrument en begrepen in termen van de weerloze enkeling tegen de almachtige staat (als overigens ook bij nogal wat strafadvocaten). Strafrechtspleging als solidariteit met slachtoffers speelt in deze sferen geen hoofdrol. “Niet meewerken aan klikcultuur” past moeiteloos in dit beeld.
Maar ‘klikken’ moet te maken hebben met overlevering van mensen aan een lot dat zij niet verdienen. Kinderen die elkaar bij hartvochtige ouders dan wel verzorgers aangeven om niets, zijn verklikkers; burgers die melding maken van ambtelijke corruptie niet. Wat zijn journalisten die misstanden aan de kaak stellen? Zelfs de bajesbladredactie zal niet vinden dat moordenaars geen straf verdienen, nog afgezien van andere redenen om misdrijven tegen mensen aan het licht te brengen.
Die redactie had ook kunnen zeggen: wij doen niet mee met justitie, maar we besteden wél kritische aandacht aan de cold case kalender, met argumenten voor en tegen. Dan zouden gedetineerden die ermee worden geconfronteerd beter zijn ingelicht en hadden zij minder blinde keuzen kunnen maken.
Onafhankelijke journalistiek is een garantie voor onbevooroordeelde informatie, zoals geen officiële justitiekrant die ooit had kunnen bieden. Audi et alteram partem is en blijft geen potjeslatijn: blijf in overleg, hoe overtuigd je ook bent van je eigen gelijk, want anders haalt niet alleen de tijd je in. Hoe moeilijk het ook blijft voor vrijwilligersorganisaties en bajesbladen ten bate van gedetineerden om die gedetineerden én justitie te dienen.
Is deze raamvertelling nu zelf een soort zelfgelegitimeerd klikken over verder zo verdienstelijke bladenmakers? Nee, want hier wordt niemand overgeleverd aan een lot dat hij niet verdient en blijven de namen van die elders al voldoende geprezen mensen anoniem. Eigenlijk is het hele verhaal niet meer dan aanleiding nog eens na te denken over zin en doel van straf en dus ook van de cold case kalender. En nu maar hopen dat voldoende gedetineerden dit stukje lezen.
