Er is felle kritiek op de bezuinigingsvoorstellen die staan in het heroverwegingsrapport ‘Veiligheid & Terrorisme’ en die grote invloed zullen hebben op de rechtspraak en gefinancierde rechtsbijstand. ”Het is te veel en gaat te ver”, “Dit kan niet de bedoeling zijn” en “Een totaal verkeerde keuze” zijn enkele van de gehoorde geluiden. Mr. vroeg een aantal betrokkenen om een reactie.
De beroepsvereniging en vakbond voor rechters en officieren (NVvR) stelt dat een aantal plannen binnen het heroverwegingsrapport op gespannen voet staat met de gedachten van de NVvR over kwalitatieve rechtspraak in Nederland. Reinier van Zutphen, voorzitter van de NVvR, vertelt: “De introductie van kostendekkende griffierechten is daar een voorbeeld van, aangezien dit de drempel van toegankelijke rechtspraak zal gaan verhogen. Dit kan niet de bedoeling zijn.”
Onaanvaardbare gevolgen
Ook de Raad voor de rechtspraak toont zich ongelukkig. Zo leiden de besparingen op griffierechten tot een zeer grote stijging van de tarieven. Dat heeft volgens de Raad onaanvaardbare gevolgen voor de toegang tot de rechtspraak voor zowel burgers als bedrijven. Eddy Bauw, juridisch adviseur van de Raad, zegt dat het niet alleen om geld en dus bezuinigen kan en mag gaan: “Het is natuurlijk begrijpelijk, maar de Raad is er om een aantal andere waarden, zoals rechtsbescherming van de burger en goed functioneren van de rechtsstaat onder de aandacht te brengen. Die waarden mogen niet in de knel komen door overdreven bezuinigingsdrift. Daarom zeggen wij als Raad in deze: ‘pas op met wat je doet’. Ongericht bezuinigen kan namelijk grote gevolgen hebben in die hoek.” Tarieven voor civiele zaken worden volgens het stelsel tot zeven keer zo hoog en bij bestuursrechtelijke zaken zelfs stijgingen tot twintig keer zo hoog. Bauw: “Wat blijft er dan nog over van de rechtsbescherming van de burger tegen de overheid? De gang naar de rechter moet wel geloofwaardig blijven. Als het zo ontzettend duur wordt om rechten af te dwingen dan zal dat bijvoorbeeld de betalingsmoraal niet bevorderen. Het gevaar dreigt dat de wet minder zal worden nageleefd en dat mensen zullen proberen hun recht via een andere weg te halen. En dat zijn meestal methodes die we met z’n allen niet zo wenselijk vinden.”
“Dit kan gewoon niet”
MKB Nederland vindt het voorstel ook absoluut geen goed idee. “Dit kan gewoon niet voor onze achterban en eigenlijk voor niemand”, stelt Susanne van Dijk, secretaris juridische zaken van MKB Nederland. “De overheid roept vaak dat bedrijven een goed debiteurenbeleid moeten voeren. Dat doe je dus door middel van incasso’s en zo nu en dan door te procederen, maar als die griffierechten zo hoog worden om entree tot het gerecht te krijgen dan doe je dat als bedrijf niet meer. Er wordt gepleit voor een enorme verhoging. Leuk dat ze de kosten bij iedereen willen neerleggen, maar ik denk dat het effect van dit bezuinigingsvoorstel is dat mensen die hun gelijk willen halen die stap niet meer kunnen zetten. Ik vraag me af hoe onze maatschappij er dan uit komt te zien.”
Er zou volgens de secretaris misbruik van kunnen worden gemaakt. Voor de bedrijven die het al niet zo nauw nemen met de regels zal de maatregel een stimulerend effect hebben. Zo zouden sommigen de schulden wat op kunnen laten lopen, omdat schuldeisers toch hun geld niet via de rechter kunnen halen vanwege de te hoge financiële drempel. Zeker voor de kleinere bedrijven is dit problematisch. Van Dijk: “Het zal vooral effect hebben op het vertrouwen en de wijze waarop je in het handelsverkeer met elkaar omgaat.”
Besparing gefinancierde rechtsbijstand
Een ander voorstel in het heroverwegingsrapport is 60 miljoen te besparen op de gefinancierde rechtsbijstand. De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) voorziet hierdoor grote problemen voor de meest kwetsbaren in de samenleving. De toegang tot het recht zal voor hen worden belemmerd. Dat is volgens Louise van der Veen, lid van de Algemene Raad, een verkeerde ontwikkeling, omdat steeds meer behoefte is aan juridische rechtsbijstand als gevolg van onder andere de juridisering van de maatschappij. Van der Veen noemt het voorstel opmerkelijk, omdat de vorige bezuinigingsronde op rechtsbijstand ter hoogte van 50 miljoen nog niet eens is voltooid. “Dat komt dus op een besparingstotaal van 110 miljoen. Dat is ruim een kwart van het budget voor de gefinancierde rechtsbijstand. De kaalslag doet dan zijn intrede. Het recht is dan niet meer toegankelijk voor mensen met een kleinere portemonnee. Zij komen steeds verder in de problemen. De maatschappij wordt voortdurend ingewikkelder en de juridisering neemt steeds meer toe. Voor veel mensen is het dan moeilijk om hun problemen op te lossen zonder dat ze daarbij een rechtshulpverlener nodig hebben. De overheid moet onder ogen zien dat door de ingewikkelde en ondoorzichtige regelgeving dit niet zal veranderen of verbeteren. De Nationale Ombudsman benoemt ook in zijn rapporten dat de samenleving voor veel mensen te ingewikkeld is geworden.”
Van der Veen wijst er op dat het duidelijk is dat overal geld vandaan gehaald moet worden, maar dat op sommige gebieden de overheid heel voorzichtig moet zijn om verder te bezuinigen. Een van de kerntaken van de overheid is ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot het recht en daarom zou dit voorstel volgens de Orde ‘een totaal verkeerde keuze’ zijn.
Voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland, Hein Vogel, sluit zich volledig bij de NOvA aan. “Ik begrijp heel goed dat de Orde de noodklok luidt. De rechtszoekende gaat problemen krijgen, er gaat uitval plaatsvinden. Ik begrijp dat er in deze crisistijd wat moet gebeuren, maar nog eens 60 miljoen zal echt het systeem onderuit halen. Het is te veel en gaat te ver.”
Het kostendekkend maken van griffiekosten is volgens de voorzitter ook uit den boze. “Je praat dan over duizenden euro’s. Dat betekent dat je recht halen een luxe product wordt. Alleen mensen die geld hebben, kunnen zich dan wenden tot de rechter. Degenen die dat geld niet hebben, zullen hun conflicten niet kunnen of op een andere manier gaan oplossen. Eigenrichting is dan niet uitgesloten. Het is niet gek om allemaal iets (meer) bij te dragen, maar je moet het niet zo hoog maken, dat het niet meer te betalen is.”
