Afghanistan lag even in Den Haag. Ik hoorde zeggen dat het opbouwen van integer bestuur de eerste prioriteit moet zijn. De regering-Karzai was daar tot nu toe nog niet in geslaagd, aldus de conferentie. De eerste vraag die bij me opkwam: kan dat eigenlijk wel? Kun je bestuur hervormen dat structureel en systematisch niet of slecht werkt? De theorie zegt dat dat eigenlijk niet kan. Slecht werkende instituties kunnen geen verbetering absorberen en vasthouden, juist omdat ze slecht werken. Daarom wordt vaak begonnen met training en met het opbouwen van druk van buiten: de pers, observaties van rechtszaken, rechtsbijstand en dergelijke.
Vorig jaar sprak ik, op een bijeenkomst georganiseerd door het Hague Institute for the Internationalisation of Law, dr. Ashraf Ghani. Hij was ooit een collega van mij bij de Wereldbank. Daarna werd hij minister van financien in de eerste regering-Karzai. Hij schreef een boek over het hervormen van Failed States. Nu heeft hij een onafhankelijk adviesbureau dat werkt aan de wederopbouw van Afghanistan. Hij sprak een hele ochtend met een groep mensen uit de international samenwerking over zijn ervaringen, en over wat die konden betekenen voor de praktijk van de mensen onder zijn gehoor. We mochten om te beginnen allemaal vertellen wat onze specifieke vraag was. De mijne was, of verbetering van slecht werkende instituties eigenlijk wel mogelijk is. En toen ik aan het eind van de bijeenkomst informeel met hem sprak en zei dat dat volgens mij niet kon, keek hij me aan en zei: you have just answered your own question.
Interessant om tegen die achtergrond eens te kijken wat er in Afghanistan zoal aan het opbouwen van de rechtspraak gedaan wordt. Op naar de nitty-gritty vanhet ontwikkelingswerk.
Een voorbeeld. In 2006 werd in de provincie Bamiyan – van die beelden die zijn opgeblazen – door het Justice Sector Support Program een bijeenkomst belegd om te inventariseren waar het aan schortte. Politie, Openbaar Ministerie, rechtspraak en gevangenissen konden in groepen vertellen wat zij vooral misten om hun taak goed te kunnen uitvoeren. De bijeenkomst werd geopend door Habiba Sarabi, de gouverneur van de provincie Bamiyan, en de enige vrouwelijke gouverneur van Afghanistan. De rechtspraak had klachten over de termijnen in de tijdelijke wet op het strafprocesrecht. De deadlines die die wet stelt om een beschuldiging in te dienen: vijftien dagen met een mogelijkheid van een verlenging met nog eens vijftien dagen, zijn eenvoudigweg te kort om een zaak goed te onderzoeken. Ze worden niet gehaald. Bovendien wordt de termijn niet serieus gehandhaafd omdat de wet maar tijdelijk is en dus niet strikt hoeft te worden toegepast. De rechters waren ook bang dat mensen ten onrechte veroordeeld werden omdat er geen strafrechtadvocaten zijn om het bewijs van het OM aan te vechten. De rechters klaagden ook dat er niet genoeg wetboeken waren voor ze. Aan het eind van de conferentie kregen ze er allemaal eentje uitgereikt. Zaken duren bovendien veel te lang, en er is achterstand met de appellen. Er zijn eenvoudig te weinig rechters om het werk te doen dat verlangd wordt. Rechters moeten in verschillende districten zitten, maar er wordt geen vervoer geregeld. De salarissen zijn laag, en het is moeilijk rechters naar Bamiyan te halen. Door die lage salarissen kruipt de corruptie in de rechtspraak. Sommige rechters waren bang voor hun veiligheid tijdens de reis naar de gerechten. De actiepunten: donoren zoeken voor All Terrain Vehicles, voor verbetering van het case management, en voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Dat was het klachtenlijstje van de rechters van Bamiyan in 2006. In het verslag over november 2008 lezen we dat er op 24 en 25 november 2008 een training is gegeven in fair trial practices voor strafrechtadvocaten. De onderwerpen: taken van rechters, officieren van justitie en advocaten in een strafzaak, gelijkheid voor de wet en gelijke behandeling, strafrecht heeft geen terugwerkende kracht, de onschuldpresumptie, het recht om niet zomaar te worden vastgezet, het recht om te zwijgen, verboden ondervragingsmethoden, het recht op rechtsbijstand en case studies. Aan die rechtsbijstand wordt dus gewerkt. In Afrika staan de auto’s ook altijd boven aan het wensenlijstje. Voor ons is dat soms moeilijk te begrijpen, maar in een land zonder infrastructuur is eigen vervoer vaak de enige manier. Volgens de theorie is het nog te vroeg om het case management te verbeteren omdat daarvoor de organisatie van de rechtspraak eerst verder ontwikkeld moet zijn. Maar je weet het nooit, en misschien kan Afghanistan de theorie falsifiëren.
P.S. Op het intranet van de Amsterdamse rechtbank circuleerde deze week het bericht dat begonnen zou worden met het afbreken van een aantal herentoiletten, in verband met het afnemen van het aantal heren. Het was een 1-april-grap, maar het thema leeft, zoveel is duidelijk. Een collega sprak mij aan omdat ik in mijn weblog over de mutsen van de rechtbank gezegd zou hebben dat ik de mannen minder goed vond. Dat vraagt om verduidelijking. Beste Herman, dat blog ging niet over mannen, maar over vrouwen. Het ging mij erom dat wordt aangenomen dat het aandeel vrouwen in de rechterlijke macht een probleem is dat opgelost moet worden door meer mannen te werven. Om de discussie zuiver te kunnen voeren is het nodig dat (1) wordt geëxpliciteerd welk probleem men ziet, (2) wordt onderzocht of het in werkelijkheid ook bestaat en (3) dat er oplossingen worden voorgesteld waarvan vast staat dat ze het geformuleerde probleem ook daadwerkelijk kunnen oplossen. En tenslotte moet ik hier – eerlijk is eerlijk – nog aan toevoegen dat het vooral de mannen zijn die de koekjes bakken in die door mij gesignaleerde, gezellig ogende koektrommeltjes.
