Bitcoin is een keten van elektronische handtekeningen die zijn neergelegd in een blockchain. Deze blockchain bevindt zich op een peer-to-peer netwerk en is daarmee niet te vinden in één digitaal bestand. Om over een bitcoin te beschikken heb je een private key nodig. Deze private key is wél in bestandsvorm toegankelijk, een hardware wallet, en ook in fysieke vorm via een paper wallet. Deze paper wallet draagt de private key op zich: deze is te vinden onder een kraslaag. Toegang tot de hardware wallet is mogelijk via een code.
Juridische kwalificatie
Goederen zijn alle zaken en alle vermogensrechten: artikel 3:1 BW. Zaken zijn de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten, art. 3:2 BW. Een vermogensrecht is een recht dat overdraagbaar is of er toe strekt een ander stoffelijk voordeel te verschaffen. Een bitcoin is ten eerste duidelijk niet als zaak aan te merken: de bitcoin is niet stoffelijk. Een bitcoin zou daarentegen wel een stoffelijk voordeel aan een ander kunnen verschaffen.
Maar is een bitcoin dan ook een overdraagbaar recht? Als dat zo is, dan lijkt de bitcoin het meest op een absoluut recht zoals het eigendomsrecht. Maar absolute rechten dienen weer gestoeld te worden op een wettelijke regeling. Een fenomeen zoals de bitcoin heeft zo’n wettelijke regeling niet. Het alom bekende arrest Quint/Te Poel kan hier mogelijk uitkomst bieden.
Is beslag mogelijk?
Terug naar de bitcoin. Een belangrijke vraag is of juridisch gezien de mogelijkheid bestaat om (conservatoir) beslag te leggen op een bitcoin. Daarvoor is ten eerste vereist dat een bitcoin een voor verhaal vatbaar goed is. Als vastgesteld kan worden dat een bitcoin een vermogensrecht is, is aan die eis voldaan. Vervolgens kan ten aanzien van het leggen van beslag gebruik worden gemaakt van artikel 474bb Rv. Dit artikel is een vangnetbepaling voor gevallen waarvan de executie niet elders is geregeld. De schuldenaar ontvangt in dat geval een exploit van een deurwaarder met het bevel om binnen twee dagen aan de executoriale titel te voldoen. Indien de schuldenaar niet aan dit bevel voldoet, kan het beslag gelegd worden.
Om bitcoins te kunnen executeren dient de deurwaarder beschikking te hebben over de private key van de schuldenaar. Deze private key kan, zoals eerder aangegeven, op een fysieke paper wallet staan of in bestandsvorm toegankelijk zijn. In beide gevallen bestaat de kans dat de locatie van de fysieke wallet of de code van het digitale bestand niet bekend is. De schuldenaar zal op dit moment dus nog over zijn bitcoins kunnen beschikken en deze vervolgens kunnen verdonkeremanen.
Medewerking vereist
Het kan daarom verstandig zijn de bitcoins in bewaring te geven, hetgeen mogelijk is op grond van artikel 445 j.o. 446 Rv. Maar voordat dit mogelijk is, dient de deurwaarder óók toegang te hebben tot de private key van de schuldenaar. Al met al is de medewerking van de schuldenaar noodzakelijk: óf de locatie van paper wallet óf de code van de hardware wallet dient bekend te worden gemaakt. Hiervoor wordt vaak verwezen naar het Tripels/Mason-arrest, waarin de Hoge Raad oordeelde dat een schuldenaar gehouden is om inlichtingen omtrent de voor verhaal vatbare goederen te verschaffen.
Echter, dit arrest ziet louter op de executoriale beslaglegger. Op het moment dat de inlichtingen wél verschaft zijn, kunnen de bitcoins overgemaakt worden naar de nieuwe bitcoinrekening die is geopend voor de bewaring. Op grond van art. 455a Rv komt het beslag door substitutie automatisch te rusten op deze nieuwe bitcoinrekening en daarmee op de nieuwe hardware of paper wallet. Executie is vervolgens mogelijk.
Voor zover het fenomeen van de bitcoin als zodanig al compleet is uitgekristalliseerd, geldt dat in ieder geval nog niet voor de juridische kwalificatie daarvan. De Hoge Raad zal moeten gaan bepalen of de bitcoin al dan niet als (vermogens)recht is te kwalificeren en vervolgens zal uitgevogeld moeten worden op welke wijze het beslag dan gelegd dient te worden. Een interessant vraagstuk, waar we afhankelijk zullen gaan worden van de digitale ontwikkelingen.
