Civiele rechters nemen dagelijks talloze beslissingen. Hierbij is een praktische omgang met onvolkomenheden van groter belang dan een diepgaande kennis van het recht. Mede daarom moet er meer aandacht komen voor de alledaagse praktijk van rechtspraak en de persoonlijkheid van rechters, aldus Rogier Hartendorp. Hij verdedigt zijn proefschrift Praktisch gesproken. Alledaagse civiele rechtspleging als praktische oordeelsvorming op donderdag 17 april 2008 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Hartendorp interviewde een groot aantal griffiers en rechters van drie rechtbanken en woonde zittingen en raadkameroverleggen bij om te zien wat er allemaal een rol speelt bij het nemen van de alledaagse beslissingen van civiele rechters. De praktijk van alledaagse civiele rechtspraak is ingewikkeld, onvoorspelbaar en vol conflicten. Rechters hebben geen harde criteria om de juistheid van hun oordelen te kunnen vaststellen. Bovendien hebben zij te maken met werkdruk en termijnen. In het heersende wetenschappelijke en maatschappelijke denken is nauwelijks aandacht voor deze kant van rechterlijke oordeelsvorming, aldus Hartendorp.
Hartendorp benadert rechtspraak als praktische oordeelsvorming. Voorop staat dat rechters met alle beperkingen waarmee zij te maken hebben, gericht zijn op het vinden van een acceptabel oordeel. De opmerkelijkste bevindingen van zijn onderzoek:
- Stilzwijgende achtergrondkennis is cruciaal voor rechterlijke oordeelsvorming. Expliciete kennis van het recht speelt in processen van alledaagse oordeelsvorming een ondergeschikte rol.
- In civiele procedures worden feiten niet zo zeer uit de werkelijkheid afgeleid, maar zij zijn het resultaat van een gezamenlijke inspanning van procespartijen en de rechter. In de alledaagse praktijk van rechterlijke oordeelsvorming heeft waarheid dan ook een gradueel karakter. Sommige feiten zijn ‘meer waar’ dan andere.
- Een beslissing kan niet worden gezien als een logische afleiding uit de feiten en de regels, maar als de uitkomst van een proces van geleidelijk uitkristalliseren.
- Het is belangrijk dat een beslissing door beide partijen, juristen en het algemene publiek geaccepteerd wordt. Rechters anticiperen tijdens de behandeling van een zaak voortdurend op de acceptatie van hun oordeel.
De auteur wijst vooral op het persoonlijke karakter van rechtspraak. De rechter is de drager van de waarden van de rechtspraak en alleen hij- of zijzelf kan bepalen hoe in een concrete zaak te handelen. De persoonlijkheid van de rechter is de buffer tussen de verschillende belangen die een rol spelen in de rechtspleging. Dit persoonlijke karakter van de rechtspraak hoort leidend te zijn voor de inrichting van de rechterlijke organisatie. Ook moeten rechters voldoende professionele ruimte krijgen om de verschillende factoren die een rol spelen in de rechterlijke oordeelsvorming te kunnen verenigen. Hartendorp bepleit dan ook een zekere terughoudendheid ten aanzien van het gebruik van richtlijnen en sjablonen.
Rogier Hartendorp is advocaat geweest en sinds 2003 werkzaam bij de Raad voor de rechtspraak waar hij zich onder andere heeft bezig gehouden met het civiele recht, de digitale toegankelijkheid van de rechtspraak en de coördinatie van de wetgevingsadvisering.
{mosgoogle}
{mosmodule module=Laatste nieuws}