Sinds 2010 claimden de Catalanen op basis van internationaal recht een zelfbeschikkingsrecht, el derecho de decidir (het recht om te beslissen), en het recht om zich af te scheiden van Spanje. Toenmalig president Puigdemont stelde tevens dat de EU in het proces diende te worden betrokken. In hoeverre houden deze claims stand op basis van internationaal en EU-recht? In een serie van drie blogs bespreek ik deze problematiek, waarbij dit eerste deel focust op het zelfbeschikkingsrecht.
Het zelfbeschikkingsrecht
Zelfbeschikking is een fundamenteel onderdeel van internationaal recht, vastgelegd in artikel 1.2 van het VN-Handvest. Artikel 21 VEU bepaalt dan ook dat de EU en haar lidstaten zich zullen laten leiden door verschillende internationaalrechtelijke principes, hetgeen is bevestigd in zaken als Hauptzollamt Mainz en Front Polisario. Maar betekent artikel 1.2 van het Handvest dat volkeren zoals de Catalanen, Vlamingen en Schotten een recht hebben om naar onafhankelijkheid te streven?
Na de eerste wereldoorlog riepen Woodrow Wilson en andere wereldleiders het recht uit met als praktisch doel een naoorlogse territoriale regeling. Volkeren die een etniciteit, taal en cultuur deelden, hadden de mogelijkheid tot zelfbeschikking. In de zaak over Quebec, de eerste zaak buiten de dekolonisatie context, werd duidelijk dat volkeren zoals de Catalanen, met een sterke connectie tot een huidige staat, niet werden uitgesloten van het recht indien zij een ‘volk’ zijn.
De traditionele test om een groep te kwalificeren als volk bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste wordt objectief geëvalueerd in hoeverre de groep een etniciteit, taal, geschiedenis, religie en gemeenschappelijke raciale achtergrond deelt. Ten tweede wordt subjectief geëvalueerd in hoeverre de individuen van de groep zichzelf zien als een afzonderlijk volk. Indien aan beide vereisten wordt voldaan, zou een groep het recht op zelfbeschikking kunnen claimen.
Intern en extern
In de Quebec zaak bevestigde het Canadese Hooggerechtshof echter ook het precedent van de Aaland-eilanden. Hierin wordt een onderscheid gemaakt tussen interne en externe zelfbeschikking. Het Canadese Hooggerechtshof paste dit onderscheid toe op Quebec door te stellen dat het recht op zelfbeschikking meestal wordt verschaft door interne zelfbeschikking. Het volk streeft namelijk naar zijn politieke, economische, sociale en culturele ontwikkeling in het kader van een bestaande staat. Daarbij is de uitoefening van externe zelfbeschikking onderworpen aan een voorwaarde van gebrek aan respect voor interne zelfbeschikking door de bestaande staat waarin de groep is gevestigd.
Samengevat dient te worden geëvalueerd of de Catalanen kunnen worden gekarakteriseerd als volk, of hun intern recht op zelfbeschikking is geschonden en de rol van de Spaanse staat hierin. Op basis van de traditionele test zijn de Catalanen een volk, aangezien zij objectief een gemeenschappelijke geschiedenis, taal en cultuur delen die verschilt van Spanje. En subjectief gezien beschouwen zij zichzelf als een apart volk. De erkenning van etnische minderheden is echter beperkt, omdat veel staten en de EU geen Pandora’s box willen openen.
Referendum
Ondanks de beperking van het Estatuto de Autonomía de Cataluña door een uitspraak van het Spaans Constitutioneel Hof in 2010 is de interne zelfbeschikking niet in zo’n mate geschonden, dat er sprake is van een gebrek aan interne zelfbeschikking. Tot slot werd er alleen geweld gebruikt door de Spaanse staat om een illegaal referendum te verhinderen dat indruiste tegen de Spaanse democratische processen. Dit verschilt enorm van het geweld van Servië tegenover de Kosovaren bijvoorbeeld. In conclusie bestaat er geen extern zelfbeschikkingsrecht voor de Catalanen, aangezien het intern zelfbeschikkingsrecht voldoende is gewaarborgd.
Volgende maand wordt de claim van el derecho de decidir beschouwd.
