De afgelopen jaren wordt steeds meer aandacht besteed aan de positie van het slachtoffer, neem bijvoorbeeld het spreekrecht. Op 13 oktober jl. is de Wet uitbreiding slachtofferrechten aangenomen door de Tweede Kamer. Met de Wet uitbreiding slachtofferrechten wordt een verdere versteviging en verankering van de positie van het slachtoffer beoogd.
Onderdeel van de Wet uitbreiding slachtofferrechten is een verschijningsplicht voor de voorlopig gehechte verdachte die wordt verdacht van een ernstig zeden- of geweldsmisdrijf en een uitbreiding van de wettelijk aangeduide kring van spreekgerechtigde nabestaanden.
Aanwezigheidsrecht vs. verschijningsplicht
Op dit moment heeft de verdachte in beginsel een aanwezigheidsrecht, niet een aanwezigheidsplicht. Bij afwezigheid zal de advocaat het woord namens cliënt voeren. In beginsel, want er zijn uitzonderingen. Zo is de minderjarige verdachte wel verplicht aanwezig te zijn (artikel 495a Sv). De rechter kan in andere gevallen het bevel geven dat de verdachte aanwezig moet zijn. De rechter zal dan vaak ook de medebrenging van de verdachte gelasten.
De verschijningsplicht zal, wanneer de wet door de Eerste Kamer wordt aangenomen, gelden voor zowel het onderzoek ter terechtzitting als de zitting waarop uitspraak wordt gedaan. Hierdoor is de verdachte genoodzaakt om aanwezig te zijn tijdens de uitoefening van het spreekrecht. Minister Dekker voert verschillende redenen aan voor het invoeren van een verschijningsplicht. Zo kan het uitoefenen van het spreekrecht in het bijzijn van de verdachte bijdragen aan de speciale preventie. De afgelegde verklaring van het slachtoffer kan het delictsbesef van de verdachte vergroten, hetgeen recidive kan voorkomen. De Rvdr, de NVvR, het College van procureurs-generaal en de RSJ plaatsen kritische opmerkingen in hun adviezen. De verschijningsplicht kan strijdig zijn met fundamentele rechtsbeginselen. Zo geldt de onschuldpresumptie gedurende het proces, hetgeen zich slecht verdraagt met de beoogde speciale preventie welke zich richt op de individuele dader.
In 2017 is afgezien van een invoering van een verschijningsplicht. Wanneer een verdachte zelf niet voornemens is om te verschijnen, bestaat een reële kans dat deze zich onwelwillend zal opstellen of geen blijk van belangstelling zal tonen. Gelet op het voorgaande heeft het Openbaar Ministerie bezwaren namens slachtoffers geuit op de voorgenomen verschijningsplicht. Volgens de RSJ zal de Wet uitbreiding slachtofferrechten ervoor zorgen dat ‘een deel van de slachtoffers niet naar de zitting komen om een confrontatie met de dader te vermijden’.
