Wij gaan even terug in de tijd. Het is 1983 als Paul McCartney aan de King of Pop Michael Jackson het advies geeft om te investeren in muziekrechten. Twee jaar later – op 14 augustus 1985 om precies te zijn – koopt Michael Jackson voor 47,5 miljoen dollar de muziekrechten van onder meer The Beatles. Fast forward naar het heden. Bruce Springsteen verkocht het afgelopen jaar zijn muziekrechten aan Sony Music voor een bedrag van 500 miljoen dollar. Daarvoor had Bob Dylan al in 2020 zijn muziekrechten verkocht aan de Universal Music voor een onbekend bedrag (naar verluidt meer dan 300 miljoen dollar).
Syb Terpstra is jaren actief geweest als producer, DJ en tevens als gitarist in diverse bands. Na eerst Rechtsgeleerdheid in Groningen te hebben gestudeerd, heeft hij aan de Universiteit van Amsterdam Informatierecht gestudeerd. “Ik moest toch een plan B hebben voor als ik geen beroemde rockster zou worden. Toen ben ik eigenlijk terechtgekomen bij met name het IE-recht, omdat ik dacht: daar vindt een samenloop plaats van een intellectuele uitdaging en muziek. Destijds speelde bijvoorbeeld heel sterk de discussie rondom het al dan niet illegaal downloaden van onder meer muziek (zie bijvoorbeeld de rechtszaken waarin Stichting Brein verwikkeld was, red.). Bovendien ben ik best wel een alfa, dus het lag voor de hand dat ik een studie zou gaan doen zonder al te veel cijferwerk.”
Money, money, money
“Een van de meest voor de hand liggende redenen: estate planning”, antwoordt Terpstra op de vraag waarom muziekrechten worden verkocht. “Je bent in feite bezig met je nalatenschap. Dat zie je met name bij artiesten als Bob Dylan en Bruce Springsteen. Een van de overwegingen voor de wat oudere artiesten is het gegeven dat zij hun erfgenamen niet op willen zadelen met een enorm scala aan losse contracten met tientallen verschillende uitgevers, labels en andere exploitanten. Het is überhaupt al enorm moeilijk om het overzicht te behouden en ervoor te zorgen dat het allemaal in goede banen wordt geleid, zeker als je meer dan één erfgenaam hebt.”
“Sommigen proberen op die manier nog bij leven invloed uit te oefenen”, vervolgt hij. “Als je je rechten nu verkoopt, kan je nog proberen afspraken te maken over wat er wel of niet met jouw muziek gebeurt. Denk bijvoorbeeld aan een artiest die overtuigd vegetariër is en die niet wil dat zijn muziek in reclames voor hamburgers te vinden is.”
De tweede – minstens zo belangrijke – reden staat in relatie tot de huidige marktcondities. “Daarmee doel ik op het feit dat er momenteel veel geld beschikbaar is om te investeren. Er zijn veel partijen die een grote zak met geld hebben liggen. Het is voor hen niet rendabel om het geld op een spaarrekening te zetten. Die plaatsen een deel van hun geld bijvoorbeeld bij een investeringsfonds. Dat geld zoekt dan gewoon naar investeringen. En één van die investeringen is tegenwoordig muziekrechten.”
Zielen te koop
Uit onderzoek van Goldman Sachs blijkt dat de muziekindustrie in 2030 voor ruim 142 miljard dollar aan verkoopinkomsten zal genereren. Ter vergelijking: in 2019 was dat nog ‘maar’ 77 miljard dollar. Een aanzienlijk deel van die inkomsten is verwant aan de exploitatie van muziekrechten. Anders verwoord: muziekrechten lijken een rendabele investering voor de lange termijn. Dat bevestigt Terpstra ook: “De verwachting is dat muziekrechten in de nabije toekomst meer geld zullen opleveren. Een belangrijke factor daarin is bijvoorbeeld de verwachte verdere groei van streaming. Spotify en andere streamingdiensten worden steeds groter en belangrijker. Maar ook nieuwe initiatieven en platforms zorgen voor hogere inkomsten uit muziekrechten; denk bijvoorbeeld aan TikTok.”
Syb Terpstra noemt een derde reden voor artiesten om hun rechtencatalogus te verkopen. “Sommige artiesten vinden het prettiger om nu geld te hebben, dan om bloot te staan aan fluctuatie van de inkomsten in de toekomst. Je weet niet of jouw muziek over vijftien of twintig jaar nog relevant is en hoeveel geld het dan oplevert”, vertelt hij. Tevens heeft de pandemie een rol gespeeld. “Er zijn wel artiesten geweest die in de media hebben gezegd: ‘Vanwege corona kan ik niet meer optreden en ik heb wel gewoon een hypotheek te betalen’. Dus die denken: ja, dan verkoop ik nu alles maar in één keer. In dat kader kunnen cashflow problemen natuurlijk een rol spelen voor sommige artiesten.”
Vaak krijgen deze artiesten het verwijt dat zij hun ziel verkopen aan de duivel – aan het Grote Geld. “Als artiest zou je kunnen worden gezien als een sell out. Je zag dat bijvoorbeeld bij Bruce Springsteen. Hij zong altijd voor en over de gewone working class man. Een journalist die ik sprak, vond hem daarom nu een sell out. Die perceptie geldt wellicht nog meer voor de grotere artiesten die dus zeer grote bedragen ontvangen terwijl ze zich voorheen probeerden te vereenzelvigen met het gewone volk.”
“Vermoedelijk zal het hem ook een rotzorg zijn dat mensen hem een sell out vinden”, betoogt Terpstra. “Misschien weet hij wel dat hij ongeneeslijk ziek is en dat hij nog maar drie jaar te leven heeft. Who knows? Maar bovendien wil hij misschien zijn nalatenschap gewoon goed regelen en voorwaarden vastleggen waaronder zijn muziek mag worden geëxploiteerd. Is hij dan een sell out? Ik denk het niet. Je zou het zelfs lovenswaardig kunnen noemen, want hij denkt na over de toekomst van zijn muziek. Bovendien kun je je afvragen wie er niet gevoelig zou zijn voor 500 miljoen dollar.”
Transparantie
Terpstra geeft een spoedcursus over hoe de muziekrechten in Nederland zijn verdeeld en wat een Nederlandse artiest aan muziekrechten kan verkopen. Een onderdeel daarvan is het auteursrecht. Het auteursrecht is er voor de makers; de componist, de tekstschrijver, et cetera. “Laten we het voorbeeld nemen van iemand die zijn eigen teksten schrijft en die zelf composities maakt. Die persoon heeft dan 100% van het auteursrecht. Echter, in de praktijk neemt zo’n persoon vaak een publisher in de arm. Die publisher helpt je om jouw muziek te exploiteren in ruil voor een deel van de inkomsten (maximaal een derde van de inkomsten uit de auteursrechten). Sommige artiesten verkopen dan ook alleen hun zogenaamde writer’s share, oftewel die andere twee derde van de auteursrechten. Maar anderen hebben 100% van de auteursrechten in eigen hand en verkopen dus ook het volledige auteursrecht.
Het andere deel van muziekrechten bestaat in Nederland uit naburige rechten, oftewel de rechten op een opname van een bepaald nummer (ook wel de master rechten genoemd) en de rechten van uitvoerend kunstenaars, oftewel: degenen die een bepaalde opname hebben ingespeeld of ingezongen. Ook zulke naburige rechten worden door sommige artiesten verkocht. Af en toe zie je zelfs artiesten die simpelweg alles verkopen, zowel auteursrechten als naburige rechten. Vanuit Nederlands (en Europees) opzicht kan overigens de interessante vraag worden gesteld hoe dit soort deals, waarbij artiesten al hun rechten voor een lumpsum verkopen, zich verhouden tot het auteurscontractenrecht. Daar moeten met name kopers van muziekrechten goed over nadenken.”
Wat betekent deze ontwikkeling voor de juridische praktijk?
“Het verkopen van muziekrechtencatalogi levert allerlei leuke praktische en juridische vragen op. Zo is het eerdergenoemde auteurscontractenrecht bijvoorbeeld in 2015 per de Wet Auteurscontractenrecht ingevoerd. Die wet is geïntroduceerd met het idee dat makers en uitvoerend kunstenaars – waaronder componisten, tekstschrijvers, zangers/zangeressen en muzikanten et cetera – een stevigere positie krijgen ten opzichte van de exploitanten. Je kunt je voorstellen dat bijvoorbeeld een platenlabel meer macht heeft om een goede deal voor zichzelf te onderhandelen dan een willekeurige artiest die daarvan weinig of geen verstand heeft en die wellicht ook het geld niet heeft om een goede advocaat in te schakelen. De auteurscontractenrechtelijke regels zijn bovendien tegenwoordig deels Europees geharmoniseerd in de zogeheten DSM-richtlijn.
Op basis van het auteurscontractenrecht kan een artiest bijvoorbeeld een aanvullende billijke vergoeding vorderen, indien de overeengekomen vergoeding een onevenredigheid vertoont in verhouding tot de opbrengst van de exploitatie van zijn rechten. Daarnaast heeft een exploitant (per 7 juni 2022) een wettelijke transparantieplicht op basis waarvan hij een maker in principe jaarlijks moet informeren over de exploitatie die heeft plaatsgevonden, waaronder exploitatiewijzen en gegenereerde inkomsten. Dit zijn dwingendrechtelijke bepalingen waar een artiest in principe geen afstand van kan doen. Het is de vraag hoe met dit soort bepalingen moet worden omgegaan wanneer een artiest al zijn rechten voor een lumpsum verkoopt.”
Om zijn punt te verduidelijken schetst Terpstra het volgende voorbeeld. “Stel dat je als Nederlandse artiest je muziekrechten verkoopt en de investeerder betaalt je er in één keer 1 miljoen euro voor; veel meer dan je ooit had durven dromen. Maar na vijf jaar blijkt de koper geheel onverwacht 10 miljoen euro met de exploitatie van jouw rechten te hebben verdiend, omdat jouw muziek plotseling heel populair is geworden door een TikTok-hype. Kan je als artiest dan betogen dat er een zodanige onevenredigheid is tussen de lumpsum die jij hebt ontvangen en de opbrengst dat je recht hebt op een aanvullende vergoeding? En kan je dan eisen dat de koper inzicht geeft in die resultaten? Dat zijn essentiële vragen waar kopers (en dus investeerders) goed over moeten nadenken. Zij willen na betaling van een lumpsum immers vermoedelijk niet voor verrassingen komen te staan waarbij de door hen betaalde koopprijs misschien onvoldoende blijkt te zijn. Zulke situaties lijken nu misschien nog weinig reëel, en misschien wordt de soep ook wel niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend, maar over zulke kwesties gaan we in de toekomst zeker conflicten krijgen. Als advocaat die betrokken is bij dit soort deals, vind ik het heel leuk over dit soort zaken na te denken.”
Stemming
“Ik heb altijd muziek aan staan, ook als ik werk”, begint Syb Terpstra als ik vraag wat hij zelf graag luistert. “Ik ben een muzikale veelvraat. Ik heb een enorm brede smaak. Wat ik luister, hangt vooral af van mijn stemming. Op werk luister ik overigens vooral klassiek, omdat dat de muziek is waarbij ik het best geconcentreerd kan werken. Toen ik zelf in een band begon te spelen, luisterde ik vooral naar stevige rock. Dat luister ik nog steeds regelmatig. Met mijn tweede band heb ik overigens door heel Nederland opgetreden, waaronder in Paradiso en op festivals als het Bevrijdingsfestival in Zwolle. Maar we hebben ook in Duitsland gespeeld en zijn op tour geweest in Roemenië. Daarnaast zijn we op televisie verschenen en hebben we regelmatig live op 3FM gespeeld. Daarvan zijn in de krochten van YouTube nog filmopnames te vinden. Ik ben later zelf ook producer en DJ geworden, dus toen ging ik meer naar elektronische dansmuziek luisteren.”
Wat luister je niet zo graag?
“Ik heb relatief gezien het minst met jazz en daarna met hiphop.”
Wat is op dit moment een van je favoriete liedjes?
“Dat is grappig genoeg nu net een nummer dat tegen hiphop aanschurkt: Sun Goes Down van Lil Nas X. Geweldige compositie, super productie.”
En je favoriete artiest?
“Mijn meest gedraaide artiest van het afgelopen jaar op Spotify was El Speaker. Dat is een tamelijk onbekende artiest die fantastisch goeie producties maakt die bovendien zeer dansbaar zijn. By far mijn favoriete artiest over het afgelopen jaar.”
