Duurzaam kantoormodel? Sociaal advocaat noemt het ‘holle uitdrukking’

De sociale advocatuur verkeert in zwaar weer. Volgens staatssecretaris Struycken (Rechtsbescherming) zouden sociaal advocaten moeten overstappen op een ‘duurzaam kantoormodel’. Wat vinden sociaal advocaten daarvan?

Delen:

Beeld: Depositphotos

Een duurzaam kantoormodel voor sociaal advocaten is volgens Struycken bedrijfsmatig efficiënt, aantrekkelijk voor jonge advocaten en is kwalitatief van hoog niveau. Daarnaast wil Struycken verkennen hoe een betere mix van toevoegings- en commerciële praktijk kan worden gerealiseerd en hoe de barrières tussen de sociale en de commerciële advocatuur kunnen worden geslecht.

Holle uitdrukking

Caroline Pronk (Pronk Advocaten)

De Apeldoornse sociaal advocaat Caroline Pronk moet er hard om lachen. “Duurzaam kantoormodel? Een holle uitdrukking. De sociale advocatuur is juist een afbraakmodel. Ik hoor steeds vaker van sociaal advocaten: ik stop er maar mee.” Reinier Feiner, voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) omschrijft de plannen van de staatssecretaris als ‘greenwashing’: “Mooie verhalen terwijl er in onze sector een kaalslag plaatsvindt.”

Stumpers in sjofele panden

Dat duurzame kantoormodel doet hem te veel denken aan één mal waarin de hele sociale advocatuur wordt geperst. “Dat getuigt niet van innovatieve denkkracht. De bezuinigingen hebben voor de sociale advocatuur veel slechts voortgebracht. Juist daarom waren wij altijd genoodzaakt up-to-date te zijn.” Maar het beeld over die beroepsgroep is anders: stumpers in sjofele panden die niet met de tijd zijn meegegaan. “Wij zijn in staat om snel te communiceren met ketenpartners, maar de traagste ketenpartner – de Rechtspraak – bepaalt die snelheid. Verder opereren sociaal advocatenkantoren volledig digitaal, maar we werken nu eenmaal met cliënten die dergelijke vaardigheden of mogelijkheden niet hebben.”

Prima ondernemers

Méér automatiseren om efficiënter te werken lukt Pronk bijvoorbeeld niet, zegt zij: daarmee is zij best ver, ook dankzij haar ICT-achtergrond. “De sociale advocatuur is innovatiever dan de Rechtspraak. Daar lukt innovatie al niet, waarom zou dat in de sociale advocatuur, die door de vele kantoren veel diverser is, snel beter moeten?” Sociaal advocaten, zegt Feiner, zijn prima ondernemers: die hebben zich ondanks een enorme bezuinigingsoperatie weten te redden, terwijl het vet al van de botten was. “Voor het rapport van de commissie-Van der Meer I waren de effecten van de bezuinigingen zo dramatisch dat sociaal advocaten via hun werkstudenten gratis toegang regelden tot de juridische bibliotheek. “Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat de staatssecretaris, die van NautaDutilh komt, onze cliënten en onze branche totaal niet kent.” Het acute probleem volgens Feiner: er zijn te weinig sociaal advocaten. “Dat probleem is door overheidsbeleid zelf gecreëerd. Hoe kun je zonder die mensen een duurzaam kantoormodel realiseren? Zorg op korte termijn voor een deltaplan om voldoende sociaal advocaten aan te trekken.”

Krentenwerk

Kunnen sociaal advocaten nog ergens kosten besparen of efficiënter werken? Niet in mijn kantoor, zegt Pronk, alles is al geprobeerd of uitgevoerd. De bibliotheek delen met andere kantoren? Bezuinigen op de literatuur? Is weer slecht voor de vakbekwaamheid. “Maar dat alles is krentenwerk. De grootste kostenpost in de advocatuur zijn salarissen, dan komt een hele tijd niks en dan heb je onroerend goed. Vroeger zaten we in een villa, nu in een bedrijfsverzamelgebouw. De huurprijs is gehalveerd, maar we hebben tien procent over van de vierkante meters die we eerst hadden.” Bij Pronks kantoor werken drie advocaten, waarvan één zelfstandige, en 1,4 fte voor twee secretaresses. “We werken al veel met modellen voor brieven en andere stukken, daar is de rek uit. De tent staat als het ware in de fik, en innoveren kun je pas als je eerst de brand blust en de boel gaat opbouwen. Bovendien: innoveren kost ook geld en dat is er niet.”

Dedain

Reinier Feiner (VSAN)

Meer sparren met Zuidas-kantoren, wat de staatssecretaris ook suggereerde? Feiner: “Die hebben geen bal verstand van de sociale advocatuur. Samenwerken met grote kantoren en stagiaires uitwisselen is prima, maar dat is niet de innovatie die we nodig hebben. Studenten willen waarschijnlijk verder in de commerciële advocatuur. Bij een congres in Tilburg werd geapplaudisseerd voor een commercieel advocaat die was overgestapt naar de sociale advocatuur. Ik ervaar dat als dedain.”

Uitgeknepen citroen

Een universitaire opleiding voor de sociale advocatuur – zoals in Tilburg, Pronk vindt het prima. “Maar wordt daar het hele verhaal verteld? Het realistische beeld is: je hebt een gigantische verantwoordelijkheid, veel stress, het is slecht voor je gezondheid en je verdient nauwelijks. We zien niet alleen een uitstroom van oudere sociaal advocaten, maar zelfs die van de jongeren. In Den Haag zouden de alarmbellen moeten afgaan. Maar daar denken ze: ook uit een uitgeknepen citroen kunnen we nog een paar druppels persen.”

Leegloop versneld

Struycken suggereerde ook dat sociaal advocaten meer betalende klussen moeten aannemen. Pronk: “Dat gebeurt al veel, want als je het puur van toevoegingen moet hebben, dan crepeer je helemaal. Maar wie eenmaal begint aan betalende zaken, zal dat doorzetten: het kost minder tijd, verdient veel beter en je hebt veel minder administratieve rompslomp richting de Raad voor Rechtsbijstand. Waarom zou je dan nog toevoegingen doen? Die gedachte – doe er maar betalende zaken bij – heeft de leegloop uit de sociale advocatuur alleen maar versneld.”

Financiële zorgen

Ondertussen doet Struycken niks aan de echte problemen van de sociale advocatuur, zegt Pronk: alles rond de toevoegingen, wat al ‘waanzinnig complex’ is, wordt steeds ingewikkelder. “Vergeet niet wie onze cliënten zijn, vaak mensen met een psychiatrische en een verslavingsproblematiek. Er moet geld bij, anders gaan nog meer collega’s ermee stoppen. Dan blijven heel veel mensen verstoken van rechtshulp. Dát is het echte probleem.” Zij vergelijkt haar werk met dat van een rechter. “Die zit binnen enkele jaren op 8.000 euro per maand, terwijl sociaal advocaten een grotere verantwoordelijkheid hebben. Als wij een fout maken, dan worden we er echt op aangesproken. Doet een rechter dat, dan ga je gewoon in hoger beroep. Wij hebben ondernemersrisico en personeelsverantwoordelijkheid. Dat hebben rechters niet. Ik hoef geen topsalaris, maar wil wel normaal kunnen leven zonder financiële zorgen. En die heb ik nu wel.”

Advokatenkollektief

Zorgen had Advocatenkantoor Nieuwe Ebbingestraat enkele jaren geleden ook, maar die zijn wat sociaal advocaat Han Brands betreft wel over. Zijn kantoor, waar hij sinds 2002 werkt, werd in 1977 opgericht als ‘advokatenkollektief’. Dat bestaat nog steeds, al bijna vijftig jaar in hetzelfde monumentale pand in de Groningse binnenstad. In die zin lijkt dit het duurzame kantoor dat Struycken voor ogen heeft: meerdere sociaal advocaten onder één dak, zodat de kosten (huur, secretariaat, boekhouding, abonnementen) door meerdere fee earners worden gedeeld. Brands: “Onze huur is relatief laag, dat is ons voordeel. Als wij eruit gaan, kan de verhuurder makkelijk het dubbele krijgen. Voor de kwaliteit is het belangrijk dat we onder één dak zitten. Zo kunnen we de kosten binnen de perken houden en er is ruimte voor onderling overleg.” Bij Nieuwe Ebbingestraat werkt één secretaresse (ruim vier dagen in de week), één boekhoudster (twee dagen in de week), iemand die de schoonmaak doet en studenten die er enkele dagdelen zijn. Brands is een van de twee maten, er is een advocaat in loondienst en een die voor eigen rekening werkt. Dat was ooit anders, zegt hij: jaren terug waren er nog vier secretaresses, toen met vijf advocaten. ‘Financiën’ dwongen het kantoor om in het personeelsbestand te snijden.

Iedere scheet declareren

Han Brands (Advocatenkantoor Nieuwe Ebbingestraat)

Jaren geleden zaten de advocaten van zijn kantoor onder bijstandsniveau, herinnert Brands zich. “Sinds een jaar of vier is het weer aangetrokken. Ik klaag niet over het inkomen. Dat komt met name door asielzaken, die best wat opleveren. Heb je alleen een praktijk met huurrecht, arbeidsrecht, sociale zekerheidsrecht of familierecht, dan heb je relatief minder zaken maar die zijn wel erg tijdsintensief. Dan is de vergoeding best laag. Voor eenpitters is dat niet te doen.” Brands schat dat zo’n vijf procent van de zaken die zijn kantoor doet ‘betalend’ zijn, de overgrote meerderheid is dus op toevoegingsbasis. Meer betalende zaken zou hij wel willen. “Maar de consument doet weinig vergelijkend warenonderzoek. Hij betaalt voor een echtscheidingszaak liever 350 euro per uur bij een nichekantoor, waar hij aan het lijntje wordt gehouden en waar iedere scheet wordt gedeclareerd, dan dat hij bij ons komt. Wij doen het voor het halve tarief en brengen niet iedere scheet in rekening.”

Dure vakbladen

Advocatenkantoor Nieuwe Ebbingestraat heeft niet alleen bezuinigd op de staf, ook op abonnementen. “Al die vakbladen, dat is een enorme kostenpost. Daar besparen we tegenwoordig bijna 10.000 euro per jaar op. De Orde en de Raad voor Rechtsbijstand dwingen je min of meer om te specialiseren. Je hoeft dan ook minder bij te houden: drie rechtsgebieden beheersen is goedkoper dan tien rechtsgebieden bijhouden.” De meeste jurisprudentie is online te vinden, dure vakbladen zijn minder nodig. Wat hij wel als een probleem ziet: nieuwe (sociaal) advocaten opleiden. “Daar hebben we geen middelen voor, terwijl we wel een volwaardig salaris moeten betalen. Die investering betaalt zich pas na enkele jaren terug. Groeien zal Nieuwe Ebbingestraat niet meer: als Brands over tweeënhalf jaar met pensioen gaat, stopt het kantoor, alle advocaten zijn op leeftijd.

Gratis werk

Hoewel er niet wordt geklaagd over het inkomen, gebeurt dat wel over het werk dat voor niets wordt gedaan. “De eerstelijns rechtshulp is gratis. We helpen mensen die een uitkering of toeslag willen aanvragen. Zij worden door wijkteams en het maatschappelijk werk naar ons spreekuur doorverwezen. Ik denk dat tien tot vijftien procent van onze tijd in dat gratis werk zit. Daar zouden we eigenlijk subsidie voor moeten krijgen. Het Juridisch Loket krijgt extra geld van Struycken, wij niet.”

Opleidingsmodel

Volgens Reiner Feiner van de VSAN is het ondanks de financiële zorgen niet slecht om te ondernemen in de sociale advocatuur. Wel noemt hij het risicovol om jonge advocaat-stagiaires op te leiden. “Je moet een hoog loon garanderen, de eerste twee jaar is het een verliespost en na drie jaar kunnen ze met de opgedane kennis naar een ander kantoor gaan. Veel kantoren vragen daarom juist gevorderde advocaat-stagiaires: dan heb je wel de lusten en niet te lasten. Dat opleidingsmodel moet je verduurzamen, bijvoorbeeld door te zorgen voor kwalitatief goede opleidingskantoren, dat kan in een aparte stichting. Het idee dat de sociale advocatuur niet goed kan ondernemen is niet waar. De grootste last die wij hebben is dat de overheid geen duurzaam beleid hanteert.”

Het huishoudboekje van sociaal advocaat Caroline Pronk
“Van onze zaken is 90 tot 95 procent op toevoeging. In 2024 zijn de kosten gestegen, de inkomsten uit toevoegingen zijn, gecorrigeerd voor inflatie, verder gedaald. Gelet op de kosten van mijn kantoor zou ik 250 toevoegingen per jaar moeten afronden om een salaris van € 2.500 bruto per maand te krijgen – zonder pensioenopbouw, vakantiegeld en dertiende maand. De secretaresses verdienen meer dan ik, en werken 28 uur per week. We hebben overal op bespaard, de rek is eruit. Ik hou dit alleen vol met meer betalende zaken.

Caroline Pronk

In 2022 bedroeg de inflatie 10 procent en gingen onze vergoedingen met 0,5 procent omhoog, want ‘er zit een vertraging in’, zo werd ons voorgehouden. Maar ook daarna hebben we die 10 procent nog niet gezien en is de inflatie verder toegenomen. In december moest ik nog enkele toevoegingen declareren. Ik had er 291 uur werk in zitten maar mocht maar 60 in rekening brengen. Uurtarief: € 22, en daar moeten alle kantoorkosten nog vanaf. In 2025 móét de vergoeding per punt serieus omhoog. Zo niet, dan ga ik – en veel andere sociaal advocaten – stoppen. Zo verkruimelt een pijler onder onze rechtsstaat.”

Lees meer over:

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Scroll naar boven