Slachtofferadvocaten hebben het druk. Deze relatief jonge tak van sport binnen de strafrechtadvocatuur groeit hard. Op dit moment staat er 409 advocaten bij de Raad voor Rechtsbijstand ingeschreven als ‘slachtofferadvocaat’. Alleen advocaten die daarvoor een speciale cursus hebben doorlopen, mogen zich zo noemen. En alleen zij krijgen een toevoeging, als ze tenminste ook jaarlijks een voldoende aantal slachtofferzaken behandelen – ze moeten dus vlieguren maken. Bij Langzs, het Landelijk Advocaten Netwerk Gewelds- en Zedenslachtoffers zijn 130 advocaten aangesloten.
O013 en Z110
Dat er meer toevoegingen aan slachtofferadvocaten worden verleend blijkt uit cijfers van de Raad voor Rechtsbijstand: van ruim 2500 in 2015 naar bijna 5200 in 2019. Opmerkelijk is wel dat de toevoegingen voor rechtsbijstand aan slachtoffers van ernstige gewelds- en zedenmisdrijven die ernstig letsel hebben opgelopen (‘EGZ’ met een zogenoemde zaakscode O013, elf punten) fors is gestegen: van 745 in 2015 naar 4195 in 2019. De bijstand aan benadeelde partijen in het strafproces (zaakscode Z110, vijf punten) is in die vijf jaar fors gedaald: van 1829 naar duizend. Dat is bijna een halvering van het aantal toevoegingen.
Dat toevoegingen bij EGZ-zaken fors zijn gestegen komt volgens Annemarie Ruesink, woordvoerder van de Raad voor Rechtsbijstand, door de uitbreiding van de rechten voor EGZ-slachtoffers in een strafzaak. “Deze rechten zijn in 2016 nog verder verruimd, zoals met de uitbreiding van het spreekrecht voor deze slachtoffers. Ook werd toen de kring van slachtoffers in de Wet Schadefonds Geweldsmisdrijven uitgebreid.”
Claimcultuur
Een van de 409 slachtofferadvocaten is Kate Lans (Kennemer Advocaten, IJmuiden). “Het slachtoffer was lange tijd geen procespartij”, zegt zij. “De focus lag altijd op de verdachte. Het slachtoffer was vroeger niet op de hoogte van de zaak, niet wanneer de zitting was, niet wanneer uitspraak werd gedaan en wat die uitspraak dan wel was.” Daar is wel verandering in gekomen. Het slachtoffer heeft een andere positie gekregen en kan zich al langer als benadeelde partij in het strafproces voegen. “Een advocaat is dan wel handig”, zegt Lans. ”Via deze procedure in het strafproces van de verdachte kan het slachtoffer soms kosteloos zijn schade vergoed krijgen. Het slachtoffer kan ook een civiele procedure beginnen, met soms hoge kosten en het is maar de vraag of die worden vergoed.”
Wat Lans opvalt is dat slachtoffers nog steeds slecht geïnformeerd zijn over wat er allemaal mogelijk is en zij vaak ook hoge verwachtingen hebben. “Zij denken dat ze snel enorme bedragen kunnen krijgen. Dat kennen ze van de Amerikaanse claimcultuur op tv en uit films.” Dat noemt ze ‘onrealistisch’.
Aangifte
Ook Lans ziet, net als andere advocaten, dat het slachtofferdeel in haar werk langzaam aan het groeien is. Niet omdat er meer slachtoffers zijn, wel omdat mensen beter geïnformeerd raken over hun rechten en beter weten wat een benadeelde partij is. Het steekt haar wel dat de vergoeding voor het bijstaan van een benadeelde partij zo laag is. “Je voert een bijna volwassen procedure, die kost veel tijd en dan krijg je vijf punten. Het is ook niet eenvoudig om extra uren te krijgen. Daarbij is er ook nog eens een zware toets om die toevoeging te krijgen. Het letsel dat het slachtoffer heeft opgelopen moet daarvoor zwaar zijn, een gebroken neus alleen is niet voldoende. Dat moet ik dan slachtoffers vertellen, ik schaam me kapot. De Raad voor Rechtsbijstand verwacht nu eenmaal zelfredzaamheid van slachtoffers en als het letsel niet ernstig genoeg is moeten ze maar naar Slachtofferhulp. Raar, de rechtsbijstand die een verdachte krijgt wordt vergoed door de Raad, waarom doen ze bij slachtoffers dan zo moeilijk?”
Verschuiving
In het Brabantse Uden concentreert Noor Geraads (Geraads & Van Schaik Advocaten) op de ernstige gewelds- en zedenzaken, zaken die voor de meervoudige kamer komen. Zij informeert de cliënt over privacy en veiligheid, over de voorlopige hechtenis, over het politieonderzoek en over bijstand bij een eventueel verhoor bij de rechter-commissaris. Ze stelt de vordering benadeelde partij op, adviseert de cliënt over het spreekrecht, bereidt de cliënt voor op de zitting en verleent bijstand op de zitting.
Geraads begon in 2004 als advocaat en ziet een duidelijke verschuiving in de strafrechtadvocatuur. “Er is steeds meer aandacht voor slachtofferrechten, wat voor ons ook meer werk betekent. Echter, de vergoeding heeft hiermee geen gelijke tred gehouden. Een cliënt doet een zwaar emotioneel appel op je, dat handel je niet even in een uurtje af. Voor één zaak krijg je elf punten, gemiddeld ontvangen we tussen de 1.500 en 1.800 euro. Uitbreiding van uren krijg je eigenlijk nooit.” Wel geeft iedere zaak weer veel voldoening, zegt Geraads.
Schade
Ook Raterman ziet bij slachtoffers nog veel onwetendheid. “Iemand die stelt slachtoffer te zijn geworden van een misdrijf moet bij de politie aangifte doen. Dat doen veel mensen niet direct, ik moet echt dagelijks mensen daarop wijzen. Zonder aangifte wordt een zaak niet opgepakt. Maar zelfs wanneer aangifte is gedaan merken slachtoffers soms dat de politie de zaak niet rond krijgt of dat een zaak lang stil blijft liggen. Ook is er natuurlijk altijd nog de mogelijkheid dat een verdachte wordt vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs is. Dat toont dat ons rechtssysteem goed werkt, maar het leidt soms ook tot onbegrip en onzekerheid bij slachtoffers. Ook daar is voor de slachtofferadvocaat een rol weg gelegd, omdat die de situatie kan uitleggen en er hopelijk voor kan zorgen dat het slachtoffer de zaak beter begrijpt.”
Pilot rechtshulppakket voor slachtoffers
Slachtoffers staan ook weer op de politieke agenda. Zo riep Kamerlid Madeleine van Toorenburg in een motie de regering op bij het inrichten van rechtshulppakketten met voorrang aandacht te besteden aan slachtoffers. Ook wil zij dat deze pakketten – conform bestaande afspraken – kosteloos beschikbaar worden gesteld aan slachtoffers van ernstige gewelds- en zedendelicten. Aanleiding voor deze motie was het WODC-onderzoek naar de positie van de slachtofferadvocatuur.
Want die kent aantal serieuze knelpunten, zoals de doorverwijzing, de onderlinge taakverdeling, de opleiding en de deskundigheid, en natuurlijk de vergoeding. Mede om die reden wordt gestart met een pilot ‘rechtshulppakket voor slachtoffers’. Bij de inrichting van de pilot wordt de taakverdeling tussen de ondersteuning door Slachtofferhulp Nederland aan de ene kant en de slachtofferadvocaat aan de andere kant verder verduidelijkt. Daarnaast wordt geëxperimenteerd met het invoeren van een piketdienst voor slachtofferadvocaten. De pilot moet bijdragen aan het ontwikkelen van een rechtshulppakket voor slachtoffers van ernstige gewelds- en zedenmisdrijven.
Op dit moment wordt met betrokken partijen (Slachtofferhulp Nederland, slachtofferadvocatuur, politie en de Raad voor Rechtsbijstand) gesproken over de nadere invulling van deze pilot. De start van de ‘realisatiefase’ van de pilot is vanwege de coronacrisis uitgesteld naar 1 september 2020. Naar verwachting eindigt de pilot in juni 2021.
Een uitgebreidere versie van dit artikel staat in Mr. 5, dat op 17 oktober verschijnt.
