Gooit u alvast wat oliebollen in het vet? Niet als u een Chinees bent, want die viert Nieuwjaar pas over een paar weken. Chinezen doen alles anders. Ze hebben ook een heel ander idee van de rechtstaat dan wij. Of toch niet? Vlak voor de kerstvakantie bleek op een seminar aan de Universiteit van Amsterdam dat er heel wat parallellen bestaan tussen de Chinese en de Westerse ontstaansgeschiedenis van de international rule of law, oftewel de rechtstaatidealen op internationaal niveau.
De raakvlakken van die twee vormen het uitgangspunt van het boek dat momenteel geschreven wordt onder leiding van Janne Nijman, onderzoeker en hoofddocent aan de UvA, en Anthony Carty, hoogleraar aan de universiteit van Hong Kong. Zestien Aziatische én westerse auteurs werken eraan mee. Tijdens het seminar presenteerden ze twee dagen lang hun onderzoek aan elkaar. Samen met enkele andere geïnteresseerden kreeg Mr-online een exclusief inkijkje in dit bijzondere ontstaansproces.
Chinees als wereldtaal
Volgens Nijman, die het seminar opende, wordt tegenwoordig miskend dat de westerse geschiedenis van de idee rule of law grotendeels bepaald is door denken over natuurrecht, rechtvaardigheid en wijs bestuur. Terwijl juist dát denken grote overeenkomsten heeft met veel Chinees gedachtegoed, bijvoorbeeld dat van denker Confucius en zijn volgelingen. Zelf is Nijman de laatste tijd erg geïnteresseerd in zeventiende-eeuwse filosoof Leibniz, die zich op zijn beurt indertijd in Chinese filosofie heeft verdiept. Hij was er wég van. Chinees zou volgens hem zelfs een afgeleide zijn van een oude universele taal, die in zijn ogen wellicht weer wereldtaal zou kunnen worden, merkte een van de aanwezigen nog op.
Meer denkers van lang geleden kwamen voorbij. Zo sprak Joseph Canning, werkzaam aan Cambridge University, over Bartolus de Saxoferrato en Baldus de Ubaldis, twee juristen uit de veertiende eeuw. Door anderen werd ingegaan op gedachtegoed van Hugo de Groot, Richelieu en John Leslie, een Schotse bisschop uit de zeventiende eeuw.
Chinees vertalen
Weet u wat het Chinese woord voor ‘legitimiteit’ letterlijk betekent? ‘Hemels mandaat’, als we Chad Hansen mogen geloven. En dat mag wel, want hij is emeritus professor filosofie aan de Universiteit van Hong Kong. Hij ging diep in op dit soort talige aspecten. Confucius hechtte volgens hem sterk aan rollen. Het is de rol van de machthebber de macht ‘chen’ uit te oefenen. Dat is een woord voor een soort natuurlijke orde. Het betekent niet alleen dat de machthebber wijs en goed moet zijn, maar ook dat zijn macht ten goede moet komen aan het volk. Zodra hij het niet goed doet, is hij geen machthebber in de ware zin des woords.
‘Chinezen zijn in principe rebels’, bevestigde Wang Zhong Jiang, hoogleraar in de Chinese filosofie in Beijing. Het hemels mandaat staat boven alles, maar wordt tegelijkertijd bepaald door de wil van het volk. In China heerst dus ook de rebelse, revolutionaire gedachte dat het volk zich tegen de heerser mag keren als hij het hemels mandaat niet respecteert. Recht heeft in China een lagere rang dan moraliteit. Zo hoor je je ouders niet voor de rechter te slepen, omdat zoiets in zou gaan tegen de morele regel dat je respect voor hen dient te hebben.
Plotseling een hevige theologische discussie
Op microniveau werd er op het seminar zelf alles aan gedaan culturele verschillen géén aanleiding tot ongemakken te laten zijn. Zo werden bij de lunch zowel sandwiches als Aziatische lekkernijen geserveerd. Maar aan het eind van de twee dagen barstte er plotseling een heftig debat los over het verschil tussen het Chinese ‘hemelse mandaat’ en het westerse ‘goddelijke recht’. Vooral de westerse aanwezigen praatten door elkaar, zij het luid lachend. ‘Plotseling allemaal theologische discussies’, grinnikte een aanwezige achterin de zaal.
Het allerlaatste gedeelte van het seminar was enkel opengesteld voor de auteurs zelf. Al filosoferend kwamen ze ongetwijfeld tot een prachtige synthese voor hun gezamenlijke boek. En of u nu Aziatisch of westers bent, Mr-online wenst iedereen een gelukkig Nieuwjaar!
