Wat ziet u als belangrijkste taak van de RSJ?
Voor mij is een belangrijk uitgangspunt dat je de beschaving van een land kunt afmeten aan de behandeling van degenen die afwijken van de norm. Dat begint bij heldere wetten waarin de algemene rechtsbeginselen en mensenrechten zijn geborgd. Maar daarna moet de praktijk dat zorgvuldig uitvoeren; een optreden van de opsporingsdiensten met toepassing van machtsmiddelen alleen voor zover strikt noodzakelijk, gevolgd door een faire vervolging met zorg voor de rechten van de verdediging en slachtoffers, met een onafhankelijke rechtspraak van kundige rechters. En geloof mij, mijn jaren als internationale bruggenbouwer hebben mij geleerd dat een faire politie en Openbaar Ministerie en een onafhankelijke rechtspraak geen rustig bezit zijn. De RSJ is aan zet in de volgende fase, toezien op een humane uitvoering van sancties en jeugdbeschermingsmaatregelen. De RSJ heeft een prominente plaats in het sanctiedomein. De RSJ waakt en adviseert over de uitvoering van de straffen en maatregelen. De RSJ spreekt in hoger beroep recht in zaken van personen die een vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende maatregel ondergaan, bijvoorbeeld in zaken die gaan over plaatsing en overplaatsing, verlof, maar ook over medische behandelingen. De andere hoofdtaak van de RSJ is het adviseren van de ministers van Justitie en Veiligheid en Volksgezondheid, Welzijn en Sport over jeugdigen en de uitvoering van straffen en maatregelen, gevraagd en op eigen initiatief. Dit gaat om de domeinen jeugd, gevangeniswezen, forensische zorg en reclassering. Een lang antwoord op een simpele vraag, maar de RSJ is het belangrijkste orgaan in Nederland dat toeziet op een zorgvuldige laatste fase van de sanctieketen.
U bent aangesteld om met de RSJ een “volgende stap te zetten in het realiseren van een zorgvuldige en goede rechtspositie van justitiabelen”. Wat wilt u bereiken de komende jaren?
Ik ga voortzetten waar mijn voorgangster, Frederieke Leeflang, was gebleven. Zij heeft de RSJ geleid in een fase van grote veranderingen. Nu is het zaak dat uit te bouwen naar een toekomstbestendige organisatie die kwalitatief en kwantitatief als dé autoriteit op het gebied van de uitvoering van sancties en maatregelen wordt beschouwd.
Het rommelt de laatste jaren nogal op het gebied van jeugdbescherming. Kan de RSJ eraan bijdragen om dat te verbeteren?
Het terrein van de jeugdbescherming is heel breed. Vrijheidsbeneming en beperking zijn maar kleine onderdelen daarvan. Gelukkig maar, want bij volwassenen is het al belangrijk alleen vrijheidsbeneming en beperking toe te passen als het echt nodig is, voor jeugdigen geldt dat nog veel meer. Er is een aantal knelpunten in de jeugdbescherming geconstateerd en jeugd is voor de RSJ dan ook een belangrijk thema. In het advies Jeugdbescherming in de toekomst, dat in september is uitgebracht, doet de RSJ enkele aanbevelingen om de jeugdbescherming in de toekomst te verbeteren.
U zei dat u ernaar uitziet om u na zeven jaar internationale diplomatie weer op de Haagse bestuurlijke omgeving te kunnen focussen. Maar zult u de internationale dimensie niet missen?
Gelukkig zeg ik de internationale wereld niet vaarwel. Ik werk nog twee jaar als secretaris-generaal van de International Association of Prosecutors, een ngo, een netwerkorganisatie van en voor officieren van justitie, met leden over de hele wereld, openbaar ministeries, verenigingen van officieren van justitie en individuele officieren van justitie. Hulp aan elkaar en elkaar scherp houden zijn belangrijke pijlers. De internationale dimensie blijft voorlopig nog even.
Wat is de interessantste of indrukwekkendste zaak waarbij u vanuit Eurojust betrokken was?
Recent waren dat de EncroChat en Sky-zaken, waarbij overheden konden meekijken met appende criminelen die zich onbespied waanden, waardoor een gigantische hoeveelheid data van criminelen beschikbaar kwam voor opsporingsdiensten en officieren van justitie in tal van landen. Maar met een straatlengte voorsprong was de MH17-zaak het meest indrukwekkend. Vanaf het eerste uur was ik er bij betrokken. De weg openen naar de autoriteiten van Oekraïne, de betrokken landen rond de tafel krijgen, een joint investigation team opzetten. Bruggen bouwen, onderhandelen, diplomatie in optima forma. Het leek soms wel de vergaderzaal en wandelgangen van de VN. Het Nederlandse openbaar ministerie heeft alle registers opengetrokken met een heel bevredigend resultaat. Ik ben er trots op dat ik daaraan een bijdrage heb mogen leveren.
Als u het voor het zeggen had, dan…?
Dat is best lastig, omdat dat niet mijn manier van werken is. Ik breng graag mensen bij elkaar die voor hun taak gekwalificeerd zijn en begeleid en vertrouw hen. Natuurlijk hoort daar controle en heroverweging bij, maar de professionele ruimte van mijn medewerkers staat voorop. Ik hak knopen door als dat nodig is, als men er niet uitkomt of in crisisachtige situaties. Van het laatste heb ik er genoeg meegemaakt, zoals de belegering in de Antheunisstraat in Den Haag, maar ik vind het niet erg dat ik niet op de stoel van Rutte of De Jonge zat de afgelopen twee jaar. Wat een ongekend zware verantwoordelijkheid geeft dat.
Wat is het hoogtepunt in uw juridische carrière?
Buitenstaanders zullen denken, procureur-generaal, het hoogst bereikbare binnen het openbaar ministerie. Nou, vergeet het maar, dat heb ik beschouwd als corvee. Mijn mooiste baan was die van hoofdofficier in Den Haag. Een groot parket van 300 medewerkers in een smeltkroes van de grote stad met zijn zware criminaliteit, de openbare-ordeproblemen, de lokale politiek en de grote Haagse politiek, de veiligheid van politici, alles kwam daar samen. Drieënhalf jaar heb ik dat mogen doen, toen kwam de oproep voor het corvee…
Wie of wat is uw bron van inspiratie op juridisch gebied?
In mijn studententijd waren dat Constantijn Kelk en Martin Moerings van het Willem Pompe Instituut in Utrecht. Er zit een duidelijke rode lijn in mijn carrière, van penitentiair recht in Utrecht, executie- en wegzendofficier, landelijk voorzitter van het Executie Overleg en nu de RSJ. Niet omdat de RSJ is gehuisvest in het gebouw van de Hoge Raad, maar mij valt telkens weer de combinatie van hoogstaande juridische motivering en de praktische toepasbaarheid van de arresten van de Hoge Raad op. Heel inspirerend.
Als ik een persoon mag noemen dan is dat Benjamin B. Ferencz, inmiddels 101 jaar oud. Als aanklager tijdens de Neurenberg-processen toonde hij mededogen. Daarna stond zijn leven in het teken van recht en vrede. Mede door zijn inspanning zijn het Statuut van Rome en het Internationale Strafhof er gekomen. Law, Not War is zijn motto. Ferencz is begiftigd met vele internationale prijzen en laureaten, zoals de Erasmusprijs. In 2019 mocht ik hem thuis in Florida de Medal of Honour van de Internationale Association of Prosecutors uitreiken. Heel klein van stuk, maar zo’n grote man!
Welk boek las u het laatst?
Dat was Normandy ’44 van James Holland. Wat ook iets over mij zegt, ik ben niet dol op fictie. En als het fictie is dan toch met een grote herkenbaarheid van het echte leven. John Grisham kan ik waarderen om zijn terloopse beschrijving van het Amerikaanse rechtssysteem. Ik ga nu beginnen aan Ondermijnd van schrijfster en officier van justitie Suzanne van Brakel.
Met welke beroemdheid zou u in quarantaine willen?
Mag ik er twee noemen? Robbert Dijkgraaf, hoogleraar technische natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton, minister van OCW vanaf 10 januari, en Eveline Crone, hoogleraar neurocognitieve ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Leiden, schrijfster van het Puberende Brein. Het zal iets te maken hebben met mijn grote nieuwsgierigheid, ik wil altijd weten ‘waarom’.
