Het gekraak van mijn hersenen over de interpretatie van een tamelijk onbegrijpelijke overgangsbepaling in een bestemmingsplan wordt plotsklaps overstemd door het luide stemgeluid van een collega: “deze meneer wil graag de bouwaanvraag en het bijbehorende dossier van het perceel (..) even inzien.”
Enigszins verstoord kijk ik op naar de bewuste collega. Mijn verstoring slaat om in verbazing als ik, naast mijn collega, een voor mij onbekend manspersoon in de kamer zie staan. Ik zit al meer dan een jaar op deze opdracht en ken het overgrote deel van de collega’s (zeker diegenen die met de bouwdossiers werken), dus ik kan niet anders concluderen dat deze meneer een burger is, die inzage in een bouwdossier wil. Maar sinds wanneer nemen wij burgers mee naar onze kamer, daar hebben we toch aparte spreekkamers voor?
Mijn andere collega, die de verbazing blijkbaar van mijn gezicht heeft afgelezen, merkt op nadat mijn collega met de man èn het bouwdossier de kamer heeft verlaten, dat de man de voormalig locogemeentesecretaris is. Tegenwoordig is hij bestuursadviseur. Zij vraagt zich af wat hij met het bouwdossier moet, want hij houdt zich normaal gesproken niet met bouwzaken bezig. Het antwoord krijgen wij al snel: de bestuursadviseur woont naast het perceel van de bouwaanvraag. Dit horende, bekruipt mij een onaangenaam gevoel, in het bouwdossier zitten namelijk enkel nog ambtelijke stukken, die burgers normaal gesproken niet te zien krijgen. Als ik de collega die het bouwdossier meegegeven heeft hierop aanspreek en hem vraag of dit in het kader van de integriteit wel zomaar kan, kijkt hij mij glazig aan.
Diezelfde glazige blik kreeg ik enige tijd daarvoor ook van een andere collega toen ik hem aangaf dat ik me er zeer over verbaasde dat hij en een aantal andere bouwinspecteurs regelmatig deelnemen aan borrels, feestjes en barbecues van aannemers of ontwikkelaars.
Bij dit soort voorvallen blijven de woorden bouwfraude en integriteit door mijn hoofd spoken. Als ik het er echter met de betrokken collega’s over heb, dan hebben ze zo iets van, “ach, het kan niet zoveel kwaad”, “joh, waar maak je druk om” en “dit heeft niets met integriteit te maken”.
Zie ik dan echt spoken? Schuilt er geen enkel kwaad in dit soort dingen?
Omdat het me bezig bleef houden, heb ik het tijdens een werkoverleg voorgelegd aan mijn collega’s bij Yacht en die reageerden -gelukkig- net zo verontwaardigd als ik. Al snel vlogen er verhalen over de tafel waaruit bleek dat ook zij regelmatig met dit soort kwesties te maken hebben én dat ook zij heel veel moeite hebben om hier mee om te gaan. Zijn wij juristen dan zoveel roomser dan de paus als het om integriteit gaat?
Onder integriteit wordt in overheidsland verstaan: het handelen in overeenstemming met maatschappelijk geaccepteerde waarden en normen in het algemeen en met de specifieke waarden en normen die gelden in een organisatie.
Je bent dus integer als je gedrag overeenkomt met de morele normen en waarden en de daarmee samenhangende (spel)regels die op jou van toepassing zijn. Het morele heeft betrekking op het goede, het juiste, op wat hoort en niet hoort. Morele maatstaven hebben betrekking op wat mensen doen en hoe mensen met elkaar samenleven. Ze zijn algemeen geaccepteerd en mensen voelen zich erdoor verbonden.
Integriteit is binnen de overheid al jaren een hot issue. De bouwfraude, de affaire Oudkerk en de bonnetjesaffaire van Peper hebben er voor gezorgd dat het onderwerp hoog op de politieke agenda kwam te staan en nog steeds staat.
Mede naar aanleiding van de hiervoor genoemde affaires zijn steeds meer normen en regels verduidelijkt en uitgewerkt. Zo is het Wetboek van strafrecht is aangescherpt: de artikelen 362 en 363 zijn uitgebreid en scherper gedefinieerd waardoor het nu eenvoudiger is corruptie te bestraffen. Tevens is er een geschenkenregeling gekomen (max. € 50) en zijn regels voor financiële partijsponsoring aangescherpt. Daarnaast is in 2005 door de Tweede Kamer besloten dat nagenoeg elke overheidsinstelling een gedragscode moet ontwikkelen. In de Ambtenarenwet van 1 maart 2006 is zelfs de verplichting opgenomen dat overheidswerkgevers verplicht zijn een integriteitsbeleid te voeren voor hun medewerkers.
Inderdaad heeft iedere overheidsinstantie waar ik gedetacheerd ben geweest een keurig integriteitbeleid. Ik heb echter gemerkt dat na de introductie van dat beleid en de bijbehorende bombarie erom heen de aandacht voor integriteit en de naleving er van snel is weggeëbd; zeker op de werkvloer.
Dat komt mijns inziens onder andere omdat, alle mooie definities over integriteit ten spijt, niemand precies kan benoemen waar het om gaat. Bovendien is de vraag wat goed is en fout is niet zo eenvoudig te beantwoorden: waar ligt nu de grens?
Juist omdat dit soort kwesties zich vaak in een grijs gebied bevinden, willen de meeste mensen er niet al te lang bij stil staan en laten ze zich al snel weer leiden door de waan van de dag. Vaak wil men ook niet degene zijn die spaak in het wiel steekt of als ‘landverrader’ bekend komen te staan.
Het is ontzettend jammer dat de meeste mensen zich niet hardop hierover uit durven te spreken, want op deze manier wordt grijs nooit zwart of wit en blijven er miskleunen begaan worden.
Wij, interim-professionals Legal van Yacht, hebben overigens besloten om onze koppen niet in het zand te steken en als Don Quichotten het mijnenveld der moraal te blijven betreden!
Als interim- professional heb je echter niet alleen een signalerende functie, maar vooral ook een adviserende. Wij denken tenslotte niet in problemen, maar in oplossingen. Dus tot slot nog een tip voor de bestuurders en managers van een overheidsorgaan: Stel een integriteitambtenaar aan. Een spin in het web van de organisatie, die het integriteitbeleid implementeert, zelf actief mogelijke schendingen onderzoekt, bij wie meldingen over fraude en dergelijke kunnen worden ingediend en die de afdelingen bevraagt naar de voortgang en resultaten. It’s probably a dirty job, but someone’s gotta do it!
