Een rechter is gehouden tot een aantal kernwaarden. Een van deze is dat hij of zij (hierna wordt voor het gemak de hij-vorm gebruikt) onpartijdig is. De rechter heeft geen belang bij de zaak waarover hij oordeelt en kijkt met een pure blik naar de feiten. Hierbij horen diens geloof, geslacht en afkomst geen rol te spelen. Bij het vormen van een oordeel over de zaak heeft de rechter respect voor de belangen van beide procespartijen.
Helaas komt het voor, zij het relatief weinig, dat een rechter weldegelijk partijdig is of de schijn daartoe wekt. Als op basis van feiten of omstandigheden een van de partijen in een rechtszaak de indruk krijgt dat hiervan sprake is, dan kan zij verzoeken om de rechter te laten vervangen door een andere. Dit is het zogenaamde wrakingsverzoek. Zo’n indruk zou bijvoorbeeld kunnen ontstaan, nadat de rechter iets zegt dat wijst op vooringenomenheid, of wanneer hij de procespartij geen gelegenheid geeft tot actie. Wraking is dus een rechtsinstrument dat dient als waarborg tegen partijdige rechtspraak.
Wrakingsprocedure
De procespartij of haar advocaat kan voor, tijdens of na de zitting een wrakingsverzoek indienen. Dit kan schriftelijk of mondeling. Ingeval van een meervoudige kamer kun je alle drie de rechters wraken. Als de rechter het eens is met de wraking, trekt die zich terug en komt er een nieuwe rechter. Maar als de rechter het niet eens is met de wraking, dan beslist de wrakingskamer. Deze beslissing is bindend. Er kan dus geen hoger beroep of andere voorziening tegen worden ingesteld. Het komt voor dat een rechter zich niet verzet tegen wraking, dit heet berusting. Niet te verwarren met verschoning, waarbij de rechter zich uit eigen beweging terugtrekt. Hiermee is overigens niet gezegd dat de wraking ook gegrond is. De wrakingskamer bestaat uit drie ervaren rechters van hetzelfde gerecht als de gewraakte rechter. Deze kamer behandelt het verzoek meestal in een openbare zitting, waarin de betreffende procespartij vertelt waarom zij de rechter partijdig vindt. De gewraakte rechter geeft eveneens zijn visie. Als laatste beslist de wrakingskamer over het verzoek.
Voor verbetering vatbaar
In veruit de meeste gevallen behelst de beslissing dat het wrakingsverzoek ongegrond is. Slechts 2.5 tot 5 procent wordt gehonoreerd, omdat vaak om verkeerde redenen wordt gewraakt. In de overige gevallen blijft de eerste rechter rechtspreken over het proces. Je kunt naast het oorspronkelijke wrakingsverzoek de eerste rechter voor een tweede keer wraken. Maar dan moet er wel sprake zijn van nieuwe feiten of omstandigheden. Tevens kun je de wrakingskamer wraken en ook de vervangende rechter (na een gehonoreerd wrakingsverzoek). Er gaan stemmen op om de wrakingsprocedure te verbeteren. Een voorstel is om wrakingsverzoeken te laten behandelen door rechters uit een ander gerecht dan dat van de gewraakte rechter. Dit zou voorkomen dat collega-rechters over elkaar oordelen, wat een waarborg tegen onzuivere rechtspraak kan zijn.
Uit een onderzoek van de Universiteit van Utrecht blijkt dat het aantal wrakingsverzoeken aan het stijgen is. Een van de oorzaken is de media-aandacht van spraakmakende wrakingsverzoeken. Voorbeelden zijn die in de zaak Robert M. en Wilders en recentelijker het verzoek van Stichting Viruswaarheid.nl in het proces over de legitimiteit van de avondklok tijdens de coronacrisis. Het is goed dat er in Nederland iets bestaat zoals wraking. Of je er echter goed aan doet om het daadwerkelijk in te zetten is nog maar de vraag. Vaak doe je er beter aan om simpelweg door te procederen, maar weet in elk geval dat dit rechtsinstrument je mogelijk kan dienen.
