De laatste week van augustus kwam de Europese Studiegroep naar Openbaar Bestuur (EGPA) bij elkaar in Toulouse. Achttien studiegroepen wisselen jaarlijks hun nieuwste onderzoek uit. De groep waar ik zelf mocht presenteren onderzoekt Justice and Court Administration, rechtspleging en rechtspraak. Drie dagen lang trakteerden meer dan vijftien sprekers ons op divers onderzoek. Wat kun je wel niet allemaal onderzoeken? Hier een paar highlights.
Oekraïne
Twee interessante bijdragen uit Oekraïne, allebei uit het Fair Justice Project van de United States Agency for International Development (USAID). Olga Nikolaieva vertelde over haar onderzoek naar verbeteren van mogelijkheden voor alternatieve geschilbeslechting in handelsgeschillen. Sergii Suchenko beschreef de manier waarop een stelsel voor het meten van de rechterlijke werklast wordt ontwikkeld, zodat het kan dienen om de resources beter te verdelen en de rechters te beoordelen.
Sylwia Moravska vertelde hoe zij probeert te zorgen dat medewerkers van de rechtspraak het publiek vriendelijker tegemoet treden. Curieus was dat zij geen antwoord kon bedenken op de vraag wat haar doelstelling is.
Kennis delen
Kennis delen was een hot topic. Jose Ferretti uit Brazilië hield een verhaal waarvan de meesten van ons dachten: ik begrijp het niet, maar ik heb wel het gevoel dat hij iets te pakken heeft; alleen kan hij het zelf nog niet onder woorden brengen. Dat was dus nog niet echt kennis delen. Sandra Taal uit Nederland had met haar data uit een ander onderzoek gekeken of er relevante verschillen zijn in de manier waarop mannen dan wel vrouwen kennis delen. Dat blijkt zo te zijn, maar de verklaring zit vooral in het meer sociale gedrag van de vrouwen.
Zwitserland
In Zwitserland doen ze allerlei verrassend leuk onderzoek. Bijvoorbeeld naar de opkomst van gerechtssecretarissen/juridisch medewerkers die worden ingehuurd om de grote werklast de baas te blijven. Leidt dat tot juridisch medewerker-rechtspraak zodat er eigenlijk geen toegang tot de rechter meer is? Ander voorbeeld: De veelal kleine gerechten in Zwitserland hebben te maken met allerlei belangen, zowel buiten als binnen de gerechten. Hoe gaan ze met die complexiteit om? De oplossing blijkt vaak te zitten in mensen die zowel de taal van de rechters als die van het management en de externe stakeholder spreken. Goh, nooit over nagedacht, maar toch herkenbaar. En dan was er nog een onderzoek naar regionale verschillen tussen de gerechten, waarvan gedacht wordt dat die in Zwitserland, met al die kantons en verschillende voertalen en culturen, wel eens groot zouden kunnen zijn. Dat bleek anders te zitten dan iedereen had gedacht. Dit onderzoek was een beetje uit armoe ontstaan omdat de gerechten zelf er niet aan mee wilden werken. En nu het gedaan is willen ze weer niet dat de resultaten gepubliceerd worden.
Nederland tot slot
Ten slotte: ook in Nederland wordt interessant onderzoek gedaan. Jos Hoevenaars (Nijmegen) presenteerde zijn promotieonderzoek naar het gebruik van prejudiciële vragen in het immigratierecht. Het zou jurisprudentie moeten kunnen opleveren, maar het is duur en het duurt heel lang. Kars de Graaf en Bert Marseille (Groningen) onderzochten de redengeving van het wetsvoorstel voor wijziging van de hoger beroepsstructuur in het bestuursrecht op feitelijke juistheid. Frans van Dijk, directeur van de Raad voor de Rechtspraak, presenteerde een onderzoek van het Europees Netwerk van Raden voor de Rechtspraak naar de vraag hoe rechters en burgers de onafhankelijkheid van de rechtspraak ervaren. De ervaring van onafhankelijkheid is het hoogst in Denemarken, en verder is het beeld sterk verdeeld. Wel blijkt het image van – bijvoorbeeld – de rechtspraak in Polen heel slecht. Dit onderzoek heeft heel veel data opgeleverd waar wetenschappers nog jaren onderzoek mee kunnen doen. En dat kan ook, want de data zijn open net als het rapport. Mijn eigen presentatie, ten slotte, ging over de manier waarop wij in het KEI-programma proberen om ervaringen uit eerdere IT-projecten in Europa toe te passen. Het belangrijkst is om op alle terreinen complexiteit te beheersen door alles zo eenvoudig mogelijk te houden. Ik verwacht dat we daar veel van kunnen leren dat voor de rechtspraak in andere landen van nut kan zijn. Dat wordt dus weer kennis delen.
Vliegen is riskant
Er waren nog zeventien andere studiegroepen. Praktisch de hele bestuurskunde- en bestuursrecht- onderzoektop van Nederland zat op de terugweg in het zelfde vliegtuig. Toch riskant voor het openbaar bestuur.
