De bekendste failliet uit de zeventiende eeuw is ongetwijfeld Rembrandt van Rijn. Als gevolg van een teruglopende markt, het uit de smaak raken bij opdrachtgevers én zijn iets te royale manier van leven ging de schilder in 1658 failliet. Hij was gedwongen zijn huis annex atelier en kunsthandel (nu bekend als het Rembrandthuis) in de Amsterdamse Jodenbreestraat te verruilen voor een eenvoudige huurwoning aan de Rozengracht.
Desolate Boedelskamer
Maar Rembrandt was bepaald niet de enige die in de gouden eeuw die door persoonlijke of zakelijke omstandigheden kampte met financiële rampspoed. Historicus Maurits den Hollander kwam vele Amsterdammers in de problemen tegen in zijn onderzoek naar de Desolate Boedelskamer. Deze gespecialiseerde rechtbank werd in 1643 opgericht om de overwerkte schepenen enigszins te ontlasten.
Het onderzoek (Stay of Execution. Institutions and Insolvency Legislation in Amsterdam, 1578-1700) laat zien hoe in de zeventiende eeuw werd omgegaan met financiële problemen, of het nu een internationale handelaar of de bakker op de hoek betrof. Uit de honderden faillissementen die Den Hollander analyseerde, blijkt dat er in deze tijd meer mogelijkheden kwamen voor schuldeisers dan in de late Middeleeuwen. Toen werden insolvente schuldenaren bij gebrek aan efficiëntere instituties vaak simpelweg opgesloten, om zo hun familie of vrienden te dwingen hun verplichtingen na te komen.
Omslag in denken
In tegenstelling tot elders in Europa, waar voortvluchtige ‘bankroetiers’ zelfs aan de galg konden eindigen, vond in de Republiek in deze tijd een radicale omslag in het denken plaats. Burgers met betalingsproblemen moesten niet worden gestraft, zo bedacht men, maar worden geholpen om hun zaak weer op te bouwen na een faillissement. Dan konden ze daarna opnieuw een bijdrage leveren aan de samenleving. Daartoe werden twee nieuwe juridische instrumenten bedacht.
Akkoord
De eerste manier was het sluiten van een akkoord met de crediteuren. Dat kon aanvankelijk bij een notaris, later bij de Desolate Boedelskamer. De insolvent werd dan in ruil voor de betaling van een overeengekomen percentage van zijn schulden beschermd tegen verdere juridische procedures. Vaak stonden een of meer ‘borgen’ garant voor deze betalingen. In ruil hiervoor kreeg de insolvent de controle over zijn bedrijf terug; schuldeisers mochten hem niet opnieuw voor de rechter slepen.
Cessie van goede
Was een akkoord niet haalbaar, dan kon de insolvent verzoeken om boedelafstand te doen. Door zo’n beneficie van cessie van goede − waar bijvoorbeeld ook Rembrandt gebruik van maakte − kon de betrokkene worden beschermd tegen gevangenschap, in ruil voor het overgeven van alle goederen aan de crediteuren.
Deze laatste procedure werd verreweg het meeste toegepast; crediteuren hadden er namelijk baat bij dat een zaak ordentelijk door de Desolate Boedelskamer werd opgelost.
Maatschappelijke bloei
Door het objectief en transparant beschikbaar stellen van informatie aan alle crediteuren, kon met deze twee juridische oplossingen het gebrek aan vertrouwen in de insolvente schuldenaar worden hersteld, aldus Den Hollander in zijn proefschrift. Zo leverde de Desolate Boedelskamer niet alleen een ‘uitstel van executie’ op voor individuele pechvogels, maar leverde ze ook een belangrijke bijdrage aan de Amsterdams economische en maatschappelijke bloei in deze periode.
