Kosten demonstrant? El Loco

Op 22 oktober jl. won de, naar eigen zeggen libertariër, Javier ‘El Loco’ Milei, de Argentijnse presidentsverkiezingen met 55,7%. Argentinië lijdt aan een torenhoge inflatie van 150% over 2022 en 40% van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Volgens Milei is de belabberde sociaaleconomische situatie van het land het gevolg van de links-economische koers van de regeringen in de afgelopen jaren. Een ding is zeker: het is een feit dat de afgelopen regeringen een linkse signatuur hadden. Milei’s verkiezingscampagne concentreerde zich op vergaande privatisering, marktderegulering en het focussen op overheidsefficiëntie. Met een harde aanpak de sociaaleconomische situatie verbeteren, zo luidde zijn belofte.

Delen:

beeld: Depositphotos

Maar, voordat Milei de kans kreeg om al zijn plannen concreet af te kondigen, gingen duizenden Argentijnen op 20 december 2023 de straat op, om zich tegen zijn presidentschap te verzetten. Milei waarschuwde voorafgaand aan de demonstraties dat er hard opgetreden zou worden indien demonstranten de straten zouden bezetten. Nadat het laatste zich toch heeft voorgedaan, kondigt de regering van Milei aan dat zij de kosten voor het uiteendrijven van de (illegale) protesten op de organisatoren ervan gaat verhalen; het gaat om omgerekend circa 68.000 euro in verband met het extra politieoptreden. 

Voor velen van ons is bovenstaande te bizar voor woorden, ‘de kosten van een demonstratie op de demonstranten zelf verhalen?’ Sterker nog: critici stellen zelfs dat de zet van dictatoriale aard is. Voor anderen klinkt het als de uitspraak van een genius, ‘Ja, de kosten verhalen op degene die de kosten heeft veroorzaakt. Geniaal!’ Deze ongekende zet komt in ieder geval voor vriend en vijand als een donderslag bij heldere hemel. Niettemin ontspruit het uit de eerder aangehaalde politieke ideologie van Milei. En het is – op het politieke toneel – een origineel idee, bedoeld om het aantal illegale (niet gemelde) demonstraties, die in rellen neigen uit te lopen, in te perken. Maar stel dat hetzelfde in Nederland zou gebeuren, los van de inhoud, zou het strikt genomen legaal zijn? 

Het demonstratierecht

Allereerst is het recht om te demonstreren een fundamenteel recht beschermd door art. 9 Grondwet, art. en 10 en 11 EVRM en art. 21 IVBPR. Er kunnen wel (strafrechtelijke) grenzen worden gesteld aan de uitoefening van het demonstratierecht. De Wet openbare manifestaties (Wom) begint met in art. 2 de beperkingsgronden van het demonstratierecht te verankeren, deze zijn: de volksgezondheid, het verkeersbelang en de openbare orde. Op grond hiervan verordent de gemeenteraad voor welke demonstratiegevallen er een (schriftelijke) kennisgevingsvereiste geldt (art. 4 Wom) en vervolgens kan de burgemeester naar aanleiding van een kennisgeving voorschriften en beperkingen stellen of een verbod uitspreken. 

Een verbod kan slechts worden gegeven indien de vereiste kennisgeving niet tijdig is gedaan, de vereiste gegevens niet tijdig zijn verstrekt of een in art. 2 genoemde belangen dat vordert (art. 5 Wom). Tenslotte kan de burgemeester demonstranten bevelen uiteen te gaan indien de vereiste kennisgeving niet is gedaan, een verbod is gegeven, in strijd wordt gehandeld met een voorschrift, beperking of aanwijzing van hemzelf (art. 6 Wom) of een van de in art. 2 genoemde belangen dat vordert (art. 7 Wom). Bovendien gelden bij demonstraties de algemene strafbepalingen (Sr en Wvw).

Groepsaansprakelijkheid

Indien een demonstratie ten onrechte schade oplevert, bijvoorbeeld doordat het op grond van de Wom door de politie uit elkaar gedreven moet worden en dit dus de Staat met onnodige kosten opzadelt, is er een onrechtmatige daad in de zin van art. 6:162 BW gepleegd. Als onrechtmatige daad wordt immers onder andere aangemerkt, een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht. En zoals wij hierboven hebben gezien, moet een demonstratie gemeld worden, op grond van de Wom, moeten demonstranten zich aan de aanwijzingen van de burgemeester houden en uit elkaar gaan, indien zo bevolen.

Indien één van tot een groep behorende personen onrechtmatig schade toebrengt en de kans op het aldus toebrengen van schade deze personen had behoren te weerhouden van hun gedragingen in groepsverband, zijn zij hoofdelijk aansprakelijk, indien deze gedragingen hen kunnen worden toegerekend. Bovendien moeten zij onderling voor gelijke delen in de schadevergoeding bijdragen, tenzij in de omstandigheden van het geval, de billijkheid een andere verdeling vordert (art. 6:166 BW).

Het criterium impliceert dat alleen hij aansprakelijk kan zijn die wist of behoorde te begrijpen dat het groepsoptreden het gevaar schiep voor het ontstaan van schade zoals die in concreto is geleden. Is aan het criterium niet voldaan dan bestaat geen aansprakelijkheid uit dezen hoofde. Indien demonstranten weten of behoorden te weten dat de demonstratie niet is gemeld bij de gemeente, weten of behoren ze ook te weten dat de burgemeester de politie zal inzetten om hen ertoe te bewegen de demonstratie te staken. 

Degene die zich uit een groep heeft teruggetrokken zal in beginsel voor de daarna ontstane schade niet aansprakelijk zijn, tenzij bijvoorbeeld gezegd kan worden dat zijn eerdere gedragingen een ontwikkeling in gang hebben gezet die tot de schade heeft geleid en die zijn terugtreden niet meer heeft kunnen afremmen. Dus zelfs als demonstranten zich gaandeweg de demonstratie terugtrekken, kunnen zij aansprakelijk zijn voor de schade aan de Staat.

Interne draagplicht

Art. 6:166 lid 2 BW geeft uitgaande van een billijkheidscorrectie een bijzondere regeling voor het onderling regres tussen groepsleden met als uitgangspunt een gelijke draagplicht. De keuze van Milei’s regering om de aangerichte schade bij de organisatoren van de illegale demonstraties te verhalen past in net geschetste plaatje; de aangemaande organisatoren kunnen de kosten naar rato der interne draagkracht weer verhalen op de demonstranten met de diepste zakken. Dus al met al, kan men het hartstikke oneens zijn met Milei, maar het lijkt erop dat zelfs naar Nederlands recht, zijn beoogde methode om asociale demonstraties aan te pakken, legaal is. Het internationaal recht en de Grondwet staan immers beperkingsgronden op het demonstratierecht toe; de Wom en het BW formuleren ze nu slechts. In dat opzicht is Milei’s acties dus verre van dictatoriaal. 

Extinction Rebellion

Op de valreep van het oude jaar, op 30 december ’23, bezette de extreemlinkse protestbeweging Extinction Rebellion alsnog illegaal de A10 nadat de gemeente Amsterdam de demonstratie op die locatie verboden had. De gemeente wees erop dat het ‘onverantwoord’ is om op de drukke snelweg te demonstreren. Dit nu, omdat het VU Medisch Centrum ernaast ligt, waardoor de weg een belangrijke route is voor ambulances. Ook gaat het om een druk knooppunt van en naar de rest van Noord-Holland. 

Hopelijk leest het bestuur van de extreemlinkse groep dit stuk opdat zij zich realiseren dat zij niet alleen strafrechtelijk vervolgd kunnen worden (op grond van art. 11 lid 1 sub a Wom), maar ook op grond van art. 6:166 BW aansprakelijk zijn voor al de door hen veroorzaakte schade. Wellicht zouden er in Nederland ook minder verkeersopstoppingen zijn wegens demonstraties indien de Nederlandse Staat de politiekosten ook op hen zou verhalen.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Scroll naar boven