Twee weken voor hij zijn testament zou ondertekenen, overleed de Amsterdamse straatfotograaf Theo Niekus plotseling aan een hartstilstand. Hij wilde dat zijn werk na zijn dood een inspiratie zou vormen voor toekomstige straatfotografen, en was naar een notaris gestapt om dat testamentair vast te leggen. In het concepttestament wees hij zijn levenspartner aan als erfgenaam. Niekus’ fotoarchief zou in beheer van een stichting komen en hun huis in Schellingwoude moest een gast-atelier worden waar talentvolle fotografen in rust konden werken.
Familie erfgenaam
Maar door het ontbreken van de handtekening werd de familie van Niekus, die geen kinderen had, erfgenaam. Zijn partner, fotograaf Jocelyne Moreau, wilde de laatste wil van Niekus toch proberen zoveel mogelijk realiseren. Ze richtte een stichting op en spande een rechtszaak aan. Die verloor ze; het hoger beroep loopt nog. Inmiddels heeft de familie het huis verkocht.
Petitie
Half juni boden Moreau en vrienden van Niekus de Tweede Kamer de petitie ‘Theo draait zich om in zijn urn’ aan, waarin wordt voorgesteld dat ook aan een concepttestament rechten kunnen worden ontleend. “Wij stellen dat een standvastige informele wil, onder bijzondere omstandigheden, net zoveel waarde zou moeten hebben als een notarieel verleden akte.”
Geen zekerheid
Tweede Kamerlid Lisa van Ginneken (D66) stelde naar aanleiding van de petitie vragen. In zijn antwoord schrijft Weerwind dat het voor naasten verdrietig en moeilijk te verwerken als een erflater bezig was met zijn uiterste wil, maar deze door plotseling overlijden niet meer heeft kunnen ondertekenen, waardoor het concept geen juridische gelding heeft. Maar hij benadrukt dat de ondertekening door de erflater belangrijk is voor de rechtszekerheid en voor de bescherming van de erflater.’’ De tussenkomst van de notaris waarborgt de vrije wilsvorming door de erflater bij het definitief vaststellen van zijn uiterste wil.” Zolang de akte niet is ondertekend en er alleen een concepttestament bestaat, is niet zeker of de uiterste wil van de erflater overeenstemt met het concept op het moment van diens overlijden.
Rechter
Vervolgens schrijft de minister dat het aan de rechter is om in individuele gevallen te beslissen of in bijzondere omstandigheden kan worden voorbijgegaan aan de verplichte ondertekening van het testament en de nalatenschap af te wikkelen zoals beschreven staat in een concepttestament. Weerwind ziet geen mogelijkheden daar een algemene regel voor op te stellen.
