De crisis heeft ook goede kanten. Minder geld is niet altijd leuk, en soms ongemakkelijk, vooral voor de echte onderbedeelden. Anderzijds: zelfs in het zwartste scenario komt de modale koopkracht niet onder het niveau van medio 2007. Hoe slecht hadden wij het toen? Is meer altijd beter? De rat race naar meer geld, status en aanzien leidt niet altijd tot meer geluk. De weg is eindeloos en altijd blijven afgunst en frustratie door de aanblik van mensen die nog meer hebben en nog hoger zijn. Econoom Hirsch heeft het in een beroemd geworden boek (Social Limits to Growth, 1977) uitgelegd: schijnbaar waardevolle dingen in het leven zijn nogal eens “positioneel”. De waarde van geld, goederen en status hangt sterk af van het aantal mensen die dergelijke dingen bezitten. Als iedereen een maatpak draagt en een Maserati rijdt, zijn dergelijke zaken als statussymbolen niets meer waard. Bovendien rijdt een goedkopere auto echt niet veel slechter. Zo beschouwd leidt toenemende welvaart niet tot meer rijkdom.
Juristen lijken niet ongevoelig voor dergelijke ijdelheden. Ook zij lopen wel eens in de val van de verkeerde drieslag: Doen – hebben – zijn. Wie hard werkt, heeft meer en stelt dus ook meer voor. Zijn – doen – hebben zou het moeten zijn. Wie er gewoon is, hoeft zich niet druk te maken om status en aanzien. Het geheim van er gewoon zijn, dat is pas rijkdom. Het werk komt dan vanzelf.
Ofwel: minder geld is niet zo erg, iedereen levert iets in, zo mogelijk naar draagkracht, en met iets minder geld gaan wij gelukkig verder. Het milieu vaart er wel bij. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Ook hier zijn de lasten ongelijk verdeeld. Zo veel mensen zijn wereldwijd al hun baan kwijt, zo veel anderen zijn er bang voor, met alle financiële en andere gevolgen van dien.
Juristen hoeven overigens minder bang te zijn voor de gevolgen van de crisis. Zij verdienen immers brood aan juridisering van zo veel problemen die er mee gepaard gaan. Verdediging van de veroorzakers van de crisis zal overigens niet veel werk opleveren. Vervolging zal wel weer afstuiten op “de complexiteit van de materie”. De paar duizend bankiers die windhandelden in producten die zij zelf niet eens begrepen maar wél schaamteloze bonussen bemachtigden hebben genoeg geld in eigen zakken kunnen steken om ook verder nergens last van te hebben. Als iets de tragedie van de verkeerde drieslag laat zien is het wel het moderne bankieren en de enorme zucht naar persoonlijk “gewin” die er achter zit. Maar de daders komen er tenminste uiterlijk mee weg.
Eerlijker verdeling van de lasten zou zijn: afrekening van aanstichters van de crisis, van graaiende bankiers tot falende centrale banken en andere toezichthouders. Het lijkt er niet van te komen. De armeren en de armen betalen wel. Op een moedige enkeling na laten al die bankiers en toezichthouders horen: Wir haben es nicht gewusst.
Het is een oud thema: grote graaiers gaan vrijuit, kruimeldieven gaan er aan. Zo werd in Duitsland een caissière na jarenlange trouwe dienst met rechterlijke machtiging ontslagen omdat zij een achtergebleven flessenbonnetje ter waarde van ongeveer een euro had verzilverd. “Een werkgever moet personeel altijd en in elk opzicht kunnen vertrouwen”, zo motiveerde de appèlrechter. Tja, zo kan alles in rechterlijke motiveringen en uitspraken, maar dat wisten wij eigenlijk al. Het deed even denken aan de schijn van justitie in het Derde Rijk, maar die vergelijking gaat wel zo abgrundtief mank dat je de gedachte met schaamte van je af zet.
Ruim een maand geleden kwamen Amsterdamse krakers er bij de rechter beter van af. Bij gebrek aan bewijs werden zij vrijgesproken van belemmering van de politie. Toch zei mr. (nemen we maar aan) W.H. Jebbink, hun tot dan toe kennelijk terecht volkomen onbekende advocaatje:
Dit is een showproces zoals ze werden gevoerd in de zwarte dagen van de geschiedenis, in Nazi-Duitsland.
Daar hebben wij dat Derde Rijk weer. Maar die nazi-processen eindigden minder vaak in vrijspraak en verschilden ook overigens nogal van wat wij nu in Nederland mogen meemaken. Hoe komt Jebbink er bij? De analogie is toch een infame belediging van zowel de Nederlandse rechtspraak, hoe feilbaar soms ook, als van – voor een deel nog levende – Nazi-slachtoffers en hun nagedachtenis? Letterlijk of figuurlijk, de enormiteit van een dergelijke vergelijking is nauwelijks te peilen.
De zitting- en de tuchtrechter vonden en vinden het kennelijk allemaal prima. Er op aangesproken zou Jebbink hebben gezegd: – Ach ja, ‘t was retoriek en soms doe je dat gewoon als je denkt dat het helpt. Wat een schaamteloze uitvlucht voor een kunstje dat door geen enkele morele hoepel kan.
Het Derde Rijk bestempelde talloze mensen als überflüssige Existenzen en handelde er ook naar. Jebbinks procedé tegen hemzelf gekeerd: wat voegt hij eigenlijk toe? Analoog aan Nieuwenhuis’ methode van schadebepaling is hier de vraag: wat is het verschil tussen een wereld mét en een wereld zonder Jebbink? Conclusie natuurlijk: Liever een wereld zonder Jebbink.
Er kan nog iets aan worden gedaan. Kan hij niet gewoon weg? Uitgepoetst? Of tenminste een tijdje uit de advocatuur? Om na publieke voorlezing van spijtverklaring kampvelden aan te harken en nazi-geschiedenis te leren, tot enige zingeving in zijn armzalig advocaatjesbestaan?
Zou het helpen? Zijn baasje Spong – nota bene zelf wél strijdend tegen racisme – zei al: mensen vóór de tralies zijn echt niet beter dan die er achter. Bewijs daarvan laat hij rondlopen op zijn eigen kantoor. Al die bankiers en toezichthouders die de dans ontspringen staven Spongs waarheid eens te meer. In maatconfectie gestoken schaamteloze criminaliteit en slechtheid laten weer zien: schuld en boete zijn niet voor iedereen. En de juiste drieslag al evenmin.
Laten we al die grote en kleine kraaiers en graaiers dan maar ook maar niet te ernstig nemen. (Vrij naar Reve: Heer, vergeef hen, want zij weten niet wat zij doen.) Jebbink, arme drommel, beloofd! Er wordt geen woord meer aan je vuil gemaakt.
