Met 34 Tweede Kamerzetels is het onmiskenbaar dat een nieuwe coalitie Rutte’s VVD hard nodig heeft. Zonder de VVD formeren is praktisch onmogelijk. Eind april trachtten veertig Tweede Kamerleden Rutte met een motie van wantrouwen af te zetten; dat mislukte. Een motie van afkeuring werd wel aangenomen. Partijen die voor de moties van afkeuring en wantrouwen stemden, willen echter opeens wel onder Rutte regeren.
De toeslagenaffaire
Hoe kan het bovenstaande? Omdat, zoals eerder gezegd, de partijen niet om de verkiezingsuitslag heen kunnen. Waarvoor was dat allemaal dan nodig? Voor de bühne. Omdat het verkeerd overkomt om zonder (tenminste voor de vorm) tegen te stribbelen, samen te gaan werken met iemand die een hand had in de toeslagenaffaire en het debacle rond prominente CDA’er Pieter Omtzigt.
Op 27 mei 2021 schreef een kennis van mij, Jacob Banquicio, op eloquente wijze waarom Rutte een leugenaar zou zijn en hoe hij de integriteit van het Nederlands politiek bestel diep aangetast zou hebben. De toeslagenaffaire zou bij het voorgaande een grote rol hebben gespeeld. Ouders werden onterecht afgestraft door de Belastingdienst en moesten opeens grote bedragen terugbetalen. Heeft het feit dat de toeslagenaffaire zich onder het oog van toenmalige premier Rutte afspeelde, zich in een verkiezingsnederlaag voor Rutte’s VVD vertaald? Nee. Bovendien stemde bijna 90% van de liberale kiezers op Rutte. Waarom ik denk dat voornoemde het geval is, bespreek ik later.
De kwestie Omtzigt
Omtzigt speelde een sleutelrol bij het onthullen van de toeslagenaffaire. Eind maart hield toenmalige informateur Kajsa Ollongren per ongeluk haar formatieaantekeningen zichtbaar op. Daar stond ‘positie Omtzigt, functie elders’. Dit was het begin van de kwestie Omtzigt. Men speculeerde dat Rutte in de formatiegesprekken over de functie van Omtzigt gesproken zou hebben. Als Tweede Kamerlid zou Rutte Omtzigt namelijk te irritant vinden. Als minister kan Rutte het voorgaande natuurlijk niet stellen. Zelfs niet als Rutte voor Omtzigt in plaats van een Tweede Kamerzetel een ministerpost voor ogen had. Er zou gesteld worden dat ministers helemaal niet over Tweede Kamerleden gaan.
Hypocrisie
Mijns inziens berust de ophef rond de kwestie Omtzigt op twee misvattingen. Ten eerste gaan ministers inderdaad niet over de positie van Tweede Kamerleden. Maar Rutte spreekt in formatiegesprekken niet als minister, maar als leider van de VVD. Niet als staatsman, maar als politicus. En bij formatiegesprekken dient veel geoorloofd te zijn. Ollongren heeft het bij het juiste eind wanneer zij stelt dat er bij (in)formeren wel degelijk gesproken kan worden over individuele Kamerleden. De stabiliteit van partijen doet er immers wel degelijk toe. Men moet blijven onthouden dat het om politieke formatiegesprekken gaat.
Het voorgaande hangt samen met de tweede misvatting, dat politici aangesproken zouden moeten worden op wat er tijdens onderhandelingen gezegd wordt. In navolging van Carla van Baalen, hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Radboud Universiteit, stel ik dat onderhandelingen niet voor niets geheim zijn. Ze hebben baat bij geheimhouding. Men moet er vrijuit kunnen spreken en flexibel kunnen blijven. Zo stelt GL-leider Jesse Klaver dat de veestapel halveren ‘geen principekwestie’ is. Voor een groot deel van zijn achterban is het voorgaande (neem ik aan) natuurlijk een gruwel. Maar om mee te regeren is het tegelijkertijd noodzakelijk.
Feit is dat ook na de kwestie Omtzigt de verkiezingsuitslag niet magisch veranderd is en dat, ondanks alle heisa, de meerderheid van de VVD-stemmers nog steeds achter Rutte staat. Tweede Kamerleden die meenden dat Rutte zich niet over de positie van Omtzigt kon uiten, stelden tegelijkertijd wel dat ze niet met de VVD willen samenwerken met Rutte als leider. Chantage! Wie de VVD leidt is alleen aan de VVD om te beslissen. Het voorgaande is echter zoals boven gezegd weer over, met Rutte regeren gaat toch nog wel. De hypocrisie druipt ervan af.
Rutte als staatsman
Terug naar de vraag waarom de VVD van Rutte nog steeds zo populair is, ook na de toeslagenaffaire. Volgens mij heeft dat alles te maken met de assertieve wijze waarop Rutte kwesties die het nationaal belang overduidelijk raken, afhandelt. Ik noem twee voorbeelden. Het eerste voorbeeld is de beslissende wijze waarop de Turkse minister Fatma Kaya het land is uitgezet. Ik zal even de context schetsen. In het kader van verkiezingen in Turkije wilden verschillende Turkse functionarissen in Nederland onder Nederlandse Turken campagne voeren. Nederland achtte voornoemde echter een uiting van de lange arm van Ankara en daarom onwenselijk. Eerst werden de landingsrechten van de Turkse minister van buitenlandse zaken Cavusoglu ingetrokken. Vervolgens maakte minister Kaya bekend vanuit Duitsland onderweg naar Nederland te zijn. In Rotterdam aangekomen werd ze aangehouden en het land uitgezet.
Eveneens beslissend waren de acties van de ME bij het stilleggen van rellen van pro-Turkse president Erdogan-supporters. Dit alles gebeurde op de vooravond van de Tweede Kamer verkiezingen in 2017. Ik kan me Rutte’s optreden nog goed herinneren: assertief en vol zelfvertrouwen. Ik ben ervan overtuigd dat het voorgaande flink heeft bijgedragen aan de overwinning van de VVD in 2017.
Hetzelfde kan gezegd worden van het tweede voorbeeld: de manier waarop Rutte op historische wijze in het begin van de coronacrisis het land toesprak. Rutte sprak wederom met zelfvertrouwen en kalmeerde de Nederlandse bevolking. Opnieuw liet Rutte op de vooravond van een verkiezing zijn kunde als staatsman blijken. Opnieuw heeft voornoemde de VVD in de verkiezingen, volgens mij, flink geholpen. Op cruciale momenten toont Rutte zich een echte staatsman, die snel de juiste beslissing maakt. Volgens mij verklaart het bovenstaande deels waarom Rutte onverslaanbaar is gebleken, ondanks de toeslagenaffaire.
Rutte als politicus
Als politicus is Rutte alweer anders, dan prefereert hij leading from behind. Door door het stof te gaan en de macht te heruitvinden doet Rutte vrolijk mee aan het politiek spel: voor de bühne. In realiteit kon hij gewoon thuis gaan zitten en wachten tot de andere partijen bij hem aankloppen om samen te werken. Om de verkiezingsuitslag kan toch niemand heen. Maar zijn electoraal voordeel hanteert Rutte met reserve. Politiek is Rutte gekalibreerd als geen ander. Met enkele voornemens heeft Rutte de gelederen van de andere partijen zodanig gesust dat er weer van samenwerken gesproken kan worden (wat anders?).
Banquicio en vele anderen kunnen wel spreken van een gebrek aan vertrouwen in de politiek als gevolg van de toeslagenaffaire en de kwestie Omtzigt, maar op cruciale momenten heeft Rutte het vertrouwen in hem als premier juist vergroot. Terwijl er voor het politieke spel grote hysterie heerste, is dat weer weggeëbd. Paradoxaal genoeg is het aan te voeren, dat het juist de Tweede Kamer is, dat met zijn optreden het vertrouwen in de politiek ondermijnt.
De zichtbare veroudering van Rutte is niet, zoals Banquicio stelt, te danken aan het vertellen van onwaarheden, maar aan de hoge werkdruk van een land leiden. Terwijl minister van Volksgezondheid De Jonge (CDA) een deel van zijn taken aan collega’s overdraagt, gaat Rutte onvermoeid verder. Kortom het politieke spel moet gespeeld worden en het land bestuurd. Los van wat men van hem vindt, doet Rutte het voorgaande beter dan anderen. Dat vertaalt zich keer op keer in electoraal succes en de tijdperk Rutte…
