‘Schaf verplichte advocaat voor de gedaagde af’

Verplichte rechtsbijstand voor een gedaagde partij is achterhaald, vindt juridisch bedrijfsadviseur Hans van Oijen. De veronderstelling dat alleen een juridisch geschoold iemand de mening van een gedaagde partij goed kan verwoorden, is niet meer van deze tijd, schrijft hij in een opiniestuk. “Anno 2023 kunnen de meeste mensen echt wel onder woorden brengen waarom ze het niet eens zijn met een vordering. Hoe redelijk is het dat iemand die als gedaagde ongevraagd in een procedure wordt betrokken, gedwongen wordt advocatenkosten te maken?"

Delen:

Advocaat Geert Snoeijer

Lezers van dit blad weten dat een partij, die in Nederland wordt gedagvaard voor een zaak met een belang van meer dan 25.000 euro, niet zelf verweer kan voeren. Dat verweer kan alleen worden ingediend door een advocaat. Deze verplichte rechtsbijstand stamt uit de tijd dat rechterlijke colleges zelf bepaalden wie processtukken konden indienen. In een tijd dat analfabetisme nog redelijk normaal was en het gemiddelde opleidingsniveau laag, was het niet vreemd dat men procedures wilde stroomlijnen. Zo ontstond – niet alleen in Nederland – het vak van advocaat. Naar mijn mening is verplichte rechtsbijstand voor een gedaagde partij inmiddels achterhaald.

Zelfredzaamheid

Naar mijn mening is de veronderstelling dat alleen een juridisch wetenschappelijk geschoold iemand (met een beroepsopleiding advocatuur) de mening van een gedaagde partij goed kan verwoorden, niet meer van deze tijd.  Aangenomen mag toch worden dat anno 2023 de meeste mensen echt zelf wel onder woorden weten te brengen  waarom ze het niet met een tegen hen ingestelde vordering eens zijn. Mocht iemand denken dat niet te kunnen, dan kan hij zelf altijd nog beslissen om de hulp van een jurist in te roepen: dat is iets anders dan iemand verplichten een advocaat te nemen. Mag iemand niet zelf de afweging maken of hij, door zelf een verweer te voeren, het risico neemt dat hij een juridisch belangrijk verweer mist? Terzijde: de rechter mag dan weliswaar niet de door een gedaagde gepresenteerde feiten aanvullen, hij mag dat wel ten aanzien van het recht.

Kantonrechter en kort geding

Deze zelfredzaamheid wordt eigenlijk ook door de wetgever aangenomen. Je mag immers  in een zaak onder de 25.000 euro of in consumentenzaken (bij de kantonrechter) wel zelf verweer voeren. Dit geldt ook voor arbeidszaken of huurzaken die bij een kantonrechter dienen. Zijn deze rechtsgebieden dan zo veel eenvoudiger, dat je daar wel  geacht wordt zonder advocaat uit de voeten te kunnen? De grens van 25.000 euro is volkomen arbitrair: iedere jurist weet, dat het financiële belang niets hoeft te zeggen over de juridisch complexiteit. Hoe veel zaken worden niet puur beslecht op basis van “fact finding” zonder afwegingen ten aanzien van complexe juridische vraagstukken?

Ook in een kort geding mag je als gedaagde partij zonder advocaat verschijnen: het argument dat een gedaagde “tegen zichzelf moet worden beschermd” gaat dus niet op. De logica is weg: in kort geding mag een partij zelf verweer voeren als de buurman  vordert dat overhangende takken boven een gemeenschappelijke schutting moeten worden weggehaald, maar als dat gevorderd wordt in een reguliere bodemzaak heeft de gedaagde plots een advocaat nodig om hetzelfde verweer te voeren. Waarom kan een partij zelf in kort geding verweer voeren in een zaak die over miljoenen gaat, maar moet die zelfde partij  voor een lastige buurman die in een procedure zeurt over de grensafscheiding in een bodemzaak een advocaat in huren? Het is volkomen onlogisch dat bedrijven met meer ervaren juristen in dienst dan een gemiddeld advocatenkantoor gedwongen worden een beroep te doen op de advocatuur. Ik zie deze onlogica overigens zelf ook pas in nadat ik na 33 jaar de advocatuur heb verlaten en de gang van zaken nu eens van een andere kant in de praktijk mee maak. Blijkbaar vond ook ik het tot voor kort  “gewoon”.

Stroomlijning procesgang

Het te verwachten verweer dat het procesmonopolie noodzakelijk is om een effectieve rechtsgang te waarborgen gaat niet op. Dit blijkt uit het feit dat kantonrechterzaken in Nederland vele malen sneller worden afgewikkeld dan zaken bij een rechtbank of Hof. Ik heb nog nooit een kantonrechter of voorzieningenrechter horen klagen dat zijn werk bemoeilijkt wordt doordat hij ook partijen zonder advocaat voor zich krijgt. En hoe “vormend” voor een eindoordeel is nu eigenlijk de wijze van presenteren van een verweer? Iedere advocaat zal herkennen dat in een vonnis met grote regelmaat weinig (tot soms niets) van de opbouw van een gevoerd verweer is terug te vinden, terwijl het bepleite standpunt wel wordt bereikt.  Zeker in hoger beroep had en heb ik bijna altijd de indruk dat een memorie van antwoord niet eens gelezen is. Een zaak waarbij de memorie van antwoord een doorslaggevende factor speelde kan ik mij niet eens heugen. Hoe noodzakelijk is dan het procesmonopolie in de huidige vorm? Heb ik nou echt een advocaat nodig om in hoger beroep uit te leggen dat ik vind dat de rechter in eerste aanleg het goed gedaan heeft?  Het argument dat advocaten nodig zijn voor een soepel verloop van een procedure wordt voorts ontkracht door de succesvolle wijze van opereren van diverse arbitrageforums in Nederland die geen verplichte rechtsbijstand kennen.

Een batterij juristen in dienst

Een bijkomend  argument voor afschaffing van verplichte rechtsbijstand is zeker het kostenaspect.  Uurtarieven van 300 euro of meer zijn in de advocatuur inmiddels heel normaal. Hoe redelijk is het dat een partij die als gedaagde ongevraagd in een procedure wordt betrokken, ook nog eens gedwongen wordt deze kosten te maken? Naar mijn mening onredelijk, temeer daar het forfaitaire systeem van de proceskosten er voor zal zorgen, dat deze partij  waarschijnlijk (behoudens in IE zaken) met een fikse schade blijf zitten als hij/zij toch volledig in het gelijk wordt gesteld. Mag zo’n partij dan alstublieft zelf beslissen of hij/zij die kosten wil maken, zeker als men zelf een batterij juristen in dienst heeft? Mag een partij zelf alstublieft beslissen of het verschoningsrecht van een advocaat van doorslaggevend belang is om een beroep op dit ambt te doen?

Bestuursrechtelijke procedures

Mijn pleidooi van het deels afschaffen van verplichte rechtsbijstand gaat niet zo ver dat ik dit ook voor iedere eisende partij zou willen verdedigen. Ik denk dat het goed is dat een kundige advocaat een zaak eerst analyseert en een klant adviseert, voordat het oververhitte rechtssysteem wordt belast. Doet deze advocaat zijn/haar werk goed en wordt artikel 21 Rechtsvordering zorgvuldig in acht genomen, dan is er een reden te minder om de gedaagde te verplichten een beroep te doen op de advocatuur. Verplichte rechtsbijstand voor een eisende partij wordt wat mij betreft gehandhaafd. Overigens zou ik mij zelfs heel goed kunnen voorstellen dat de invoering van verplichte rechtsbijstand in sommige bestuursrechtelijke procedures niet eens een gek idee zou zijn. Zou dat niet kunnen bijdragen aan een beperking van de talloze bestuursrechtelijke procedures die zo verlammend in de Nederlandse economie werken? Die discussie komt een andere keer aan de orde; ik vermoed immers dat het bovenstaande al wat tongen zal losmaken…

Hans van Oijen is juridisch bedrijfsadviseur in Breda.

Lees meer over:

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven