Afgelopen week kwam Shell in het nieuws door de schikking in een zaak in de Verenigde Staten rond de executie van de Nigeriaanse mensenrechtenactivist Ken Saro-Wiwa. Minder bekend is echter dat Shell zich op dit moment ook moet verantwoorden voor de Nederlandse rechter in verband met ernstige milieuvervuiling in de Niger Delta in Nigeria. Dit proces is uniek in zijn soort, omdat Shell rechtstreeks door vier Nigerianen en Milieudefensieaansprakelijk wordt gesteld voor schade die is ontstaan door olielekkages. Zeven vragen over de zaak aan Michel Uiterwaal, advocaat van de Nigeriaanse eisers en Milieudefensie, werkzaam bij Böhler Franken Koppen Wijngaarden te Amsterdam.
Wat wordt Shell eigenlijk precies verweten?
Dat zij niet zorgvuldig te werk is gegaan bij de oliewinning in Nigeria. De installaties zijn oud en worden onvoldoende geïnspecteerd, gerepareerd en beveiligd. De landbouwgrond en de viswateren van de betrokken Nigerianen zijn zodanig vervuild dat zij er niet meer van kunnen leven. Zij hebben dus aanzienlijke materiele schade geleden, nog afgezien van de gezondheidsrisico’s en de schade aan het milieu.
Wat is het standpunt van Shell? En wat is de reactie van de eisers daarop?
Shell is van mening dat het een Nigeriaanse kwestie betreft en dat de eisers zich in Nigeria tot de rechter moeten wenden. De eisers zijn van mening dat dit argument niet opgaat, omdat het beleid in Nederland op het hoofdkantoor wordt vastgesteld en ook de controle op de uitvoering van het beleid vanuit Nederland plaatsvindt. Ook stelt Shell zich op het standpunt dat de olievervuiling is ontstaan door sabotage. De eisers ontkennen dit onder meer op basis van het bewijsmateriaal dat ter voorbereiding op de rechtszaak is verzameld. Zo bleek een ‘sabotageplek’ twee meter diep in de grond te liggen in een pijpleiding waarvan Shell zelf al twee jaar voor de lekkage had vastgesteld dat deze moest worden vervangen.
Shell heeft toch ook een beleid op het gebied van ‘Corporate Social Responsibility’. Wat betekent dat in de praktijk?
Het interessante is dat Shell zich in Nigeria helemaal niet gedraagt conform de eigen gedragscodes. Dat betekent dus dat Shell zich blijkbaar meer milieuvervuiling permitteert in Nigeria dan in Nederland of andere landen waar meer controle is door de overheid Als Shell zich bijvoorbeeld in de Biesbosch zou gedragen als in de Niger Delta, zou heel Nederland op zijn achterste benen staan. Het meten met twee maten zie je ook aan de praktijk van het affakkelen in Nigeria. Dit is een bijzonder milieubelastende praktijk waarmee Shell tegen eigen beloftes in tot op de dag van vandaag doorgaat.
Op welke juridische gronden kan Shell aansprakelijk worden gesteld?
Er is sprake van een onrechtmatige daad nu Shell in strijd met zorgvuldigheidsnormen gehandeld heeft (onder meer haar eigen CSR-normen). Een belangrijk aspect daarbij is dat Shell wist van de voortdurende vervuiling en de mogelijkheid had om in te grijpen, maar dit niet heeft gedaan.
Waarom komt de zaak nu pas voor de rechter?
Hoewel er al langdurig sprake is van olielekkages van Shell in de Niger Delta, betreft het hier lekkages in de periode 2004-2007. Voorafgaand aan de rechtszaken is uitgebreid onderzoek in Nigeria gedaan naar de oorzaken en ernst van de milieuvervuiling en de manier waarop Shell met de controle op en het onderhoud van de olie-installaties omging.
Waarom komt deze zaak in Nederland voor de rechter en niet in Nigeria?
De eisers procederen in Nederland omdat het Shell hoofdkantoor hier is gevestigd en eerdere processen in Nigeria niets hebben opgeleverd. Ook inhoudelijk gezien is het proces met de Nederlandse rechtssfeer verbonden, omdat het hier om beleidsbeslissingen vanuit het Shell- hoofdkantoor gaat.
Stel dat Shell verliest; wat betekent dat dan voor andere multinationals?
Iedere zaak staat natuurlijk op zichzelf maar een veroordeling betekent wel dat multinationals zich niet zomaar achter een lokale dochtermaatschappij kunnen verschuilen. En dus ook geen misbruik kunnen maken van het feit dat in een land minder stringente normen gelden als ze feitelijk zelf het beleid bepalen. Dan wordt door een rechter uitgesproken dat de verantwoordelijkheid van multinationals om geen schade toe te brengen niet alleen een morele plicht maar ook een juridische plicht is.
Meer weten over de juridische achtergronden en/of in discussie gaan met Michel Uiterwaal? Kom dan naar het seminar ‘Mensenrechten en Bedrijfsleven’ dat op 23 juni a.s. in het Olympisch Stadion in Amsterdam door het NJCM wordt georganiseerd. Zie www.njcm.nl.
