Zomer 2023 schatte de AIVD dat er in Nederland ongeveer tienduizend soevereinen zijn. Wie op rechtspraak.nl zoekt op ‘soeverein’, kreeg op 5 februari van dit jaar 496 resultaten. Een groot deel van die uitspraken gaat over mensen die de overheid niet erkennen.
Rechters maken doorgaans korte metten met de argumenten van soevereinen. Iemand die bezwaar maakt tegen het opleggen van motorrijtuigenbelasting krijgt van het gerechtshof Amsterdam te horen: “Op een ieder die in Nederland woont, gevestigd is of verblijft, is de wetgeving van toepassing zoals deze in Nederland van kracht is. (…) Belanghebbende kan zich niet aan deze belastingplicht onttrekken met de stelling dat hij als autonoom en soeverein persoon zelf kan bepalen of hij belasting wil betalen.”
Een bezwaarmaker tegen een verkeersboete die beweert te behoren tot het Inheemse Volk der Germaniten uit de stam der Friezen krijgt het deksel op de neus van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden: “Eenieder die in Nederland woont, leeft of verblijft dient zich te houden aan de in Nederland geldende regels. (…) Het staat de rechter op grond van artikel 11 Wet algemene bepalingen niet vrij om de innerlijke waarde van de wet te beoordelen en deze terzijde te stellen.”
Noodklok
De soevereinen, die ook wel autonomen worden genoemd, vangen consequent bot bij de rechter, maar daarmee zijn hun problemen niet opgelost. President Dineke de Groot van de Hoge Raad luidde in december 2023 in dagblad Trouw de noodklok over het grote aantal brieven dat de Hoge Raad krijgt van mensen die de overheid niet erkennen.
“Deze mensen zijn door desinformatie volledig op het verkeerde been gezet”, zei De Groot. “Ze denken dat ze op deze manier geen rekeningen meer hoeven te betalen. Maar het eindigt met deurwaarders.”
In het gebouw van de Hoge Raad in Den Haag staan verhuisdozen met duizenden brieven van burgers die zich ‘autonoom’ of ‘soeverein’ verklaren. In standaard internetformulieren wordt verwezen naar instanties die niet bestaan, zoals de Hoge Raad van de Kinderen. “De Hoge Raad kan met die post niets en doet er niets mee”, zei De Groot. Ze wil begrijpen waarom mensen dit doen. Zelf heeft ze het antwoord niet. “Dit is een maatschappelijk probleem. Het gaat veelal om kwetsbare burgers, die op deze manier nog verder wegzakken in de ellende.”
Onderbewindstelling
Advocaat Jan Visscher (SERV Advocaten) lanceerde op X een mogelijke oplossing: kijk eens naar de mogelijkheid van onderbewindstelling. Het Openbaar Ministerie heeft de bevoegdheid om daartoe een verzoek te doen, maar maakt daar nauwelijks gebruik van. “Ik zie in uitspraken van rechters dat autonomen allerlei dingen roepen die kant noch wal raken”, licht Visscher toe. “De zaken zijn een grote belasting voor het systeem. En bovendien wordt er bij het minste of geringste gewraakt. Dan komt de zaak stil te liggen, met alle gevolgen van dien. Er gaat veel tijd, geld en energie in dergelijke zaken zitten, en ze leiden tot niks.”
Hij vervolgt: “Voor mensen die hun zaakjes financieel niet op orde hebben is onderbewindstelling een mogelijkheid. Dit kan worden aangevraagd door familieleden of bijvoorbeeld een zorginstelling. Maar bewindvoering aanvragen is voor familie buitengewoon ingewikkeld omdat er vaak ook sprake is van complottheorieën bij soevereinen. Die zijn het niet eens met zo’n stap, waardoor de familieverhoudingen nog verder onder druk komen. Vandaar mijn suggestie aan het OM hier serieus naar te kijken.”
Het OM heeft geen apart beleid voor soevereinen of autonomen, legt een woordvoerster uit. “We kijken naar de strafbare feiten. Hoe mensen zich noemen speelt daarbij geen rol.” Het OM is niet van zins onderbewindstelling aan te vragen voor soevereinen. Jammer, vindt Visscher: “Het OM heeft niet voor niets ook bevoegdheden buiten het strafrechtelijke circuit. Bij ernstige problemen zou je dergelijke bevoegdheden serieus moeten nemen.”
Zelf heeft Visscher geen ervaring met soevereinen als cliënt. “Maar ik heb wel eens cliënten die deze richting opgaan. Ik hoor ze altijd maar een beetje aan, heb niet de illusie dat ik die mensen kan overtuigen. Ik constateer wel dat het voor niemand leuk is.”
Hij denkt niet dat rechters de ‘vrije burgers van vlees en bloed’ op andere gedachten kunnen brengen. “Nee, als je de uitspraken leest, lijkt het me voor de rechter moeilijk om ze van andere denkbeelden te overtuigen. Het begint er al mee dat ze rechters niet erkennen.”
Dwangmaatregel
Een geval apart is de Limburger Youri Plate, van de Vereniging Jurisprudentie Juridisch Kantoor Plate. Hoewel hij geen juridische opleiding heeft genoten, verstrekte hij wel juridisch advies. Plate betoogde op zijn website dat de staat een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) is. Betalingen aan de staat zouden dus aftrekbare giften zijn, en kunnen worden teruggevraagd.
De Belastingdienst ontving de afgelopen jaren meer dan negenduizend brieven van ‘autonome’ individuen die het advies van Plate opvolgden. De fiscus bestempelde deze informatie als onjuist en stapte naar de voorzieningenrechter. Die oordeelde dat de informatie van Plates vereniging onjuist en misleidend is en bepaalde dat hij moet stoppen met het verstrekken van advies over belastingteruggave. Daarnaast mag hij niet langer beweren dat de staat een ANBI-instelling is, dat de Nederlandse Grondwet niet geldig is en dat medewerkers van de Belastingdienst strafbare feiten plegen. Als dwangmaatregel moest Plate binnen twee weken een verklaring op zijn website plaatsen waarin staat dat de door hem verspreide informatie onjuist en misleidend is. Plate heeft aan die opdracht voldaan en is in hoger beroep gegaan bij het gerechtshof.
Koorddansen
Bart Augustin (Augustin Berends Advocaten), advocaat van Plate en diens vereniging, noemt het bijstaan van dergelijke cliënten ‘koorddansen’. “Ik volg hun denkbeelden totaal niet. Ik probeer ze bij te sturen, en de zin en de waanzin te scheiden. Dat lukt vaker niet dan wel.”
Augustin voert louter en alleen juridisch verweer. “Ik kan moeilijk zeggen dat je geen belasting hoeft te betalen.” De advocaat heeft ervoor gekozen om het aandeel van medebestuurder Plate van de vereniging in hoger beroep niet te bestrijden. “De heer Plate roept allemaal dingen in filmpjes, daar kan ik in hoger beroep niks tegen doen.”
Wat Augustin wel doet is bijvoorbeeld de bestuurdersaansprakelijkheid van medebestuurder Hilgers betwisten. “Volgens de rechtbank is hij verantwoordelijk op basis van bestuurdersaansprakelijkheid. Maar zijn naam komt in het hele dossier elf keer voor, waarvan zes keer in de rectificatie die de Staat heeft gevorderd. Verder niet. Hilgers heeft niet geadviseerd, en toch wordt hij erbij gesleept terwijl er voor bestuurdersaansprakelijkheid een verhoogde drempel is.” Verder voert de advocaat namens de vereniging aan dat de vermeende onrechtmatige daad niet kan worden toegerekend aan een rechtspersoon.
Ook stelt Augustin dat de vorderingen ‘de drempel van de relativiteit niet kunnen passeren’. Daarmee wordt bedoeld dat de Staat, volgens de vereniging, probeert zijn eigen belangen veilig te stellen door een beroep te doen op wetgeving, die er louter op is gericht om de burger te beschermen.
Augustin zal tegen zijn cliënten nooit zeggen dat hij hun verhaal flauwekul vindt. “Maar ik zeg wel dat ik er niet achter sta. Dat het op basis van de rechtspraak geen kans van slagen heeft.” Toch lopen cliënten dan niet weg. “Bij de heer Plate speelt ook mee dat ik een vertrouwensband met hem heb omdat hij al tien jaar mijn cliënt is.” Volgens Augustin is Plate geen soeverein: “Nee, want hij wil juist dat de wet, zoals hij die ziet, wordt nageleefd.”
Ex-militairen
Ook het Openbaar Ministerie heeft te maken met mensen die zich soeverein noemen, zoals bij de rechtszaak tegen een man die in een periode van een paar weken acht automatische Glocks, een demper, een richter en 400 stuks munitie bestelde. De verdachte noemde zichzelf soeverein, verklaarde dat hij anti-overheid is en dat hij en zijn zelfvoorzienende community van ex-militairen zich aan het bewapenen zijn tegen de overheid. De officier van justitie eiste vijf jaar cel tegen de man. De rechtbank legde achttien maanden op, waarvan twaalf voorwaardelijk.
Solidariteit
Wouter Veraart (hoogleraar rechtsfilosofie aan de Vrije Universiteit) ziet dat soevereinen veelal mensen zijn die in de problemen zitten. “Ze denken een oplossing te vinden door zich af te sluiten van de samenleving. Ze redeneren dat het lidmaatschap van de samenleving een soort sociaal contract is dat je kunt opzeggen. De filosofie van het sociaal contract stelt inderdaad dat de samenleving berust op ‘voor wat hoort wat’: in ruil voor bescherming van je grondrechten lever je je recht om geweld te gebruiken in. Als het fundament van de Staat inderdaad een contract zou zijn, is de gedachte dat je het zou kunnen opzeggen niet eens zo vreemd, maar in werkelijkheid kan dat natuurlijk niet. Het sociaal contract is maar een idee, we zijn allemaal met elkaar verbonden.”
Het contractsidee is een kil idee, meent Veraart, en de soevereinen nemen dat idee te letterlijk. “We moeten ook het andere verhaal vertellen, namelijk dat de samenleving berust op solidariteit. Bij solidariteit hebben we allemaal baat en daaraan kun je je niet onttrekken zonder schade toe te brengen aan het geheel.”
Hij vindt het opmerkelijk dat er met de negenduizend brieven aan de Hoge Raad niets wordt gedaan: “De overheid moet toch een poging doen om iets terug te zeggen? Je moet je afvragen of het verhaal over burgerschap en samenleving wel begrepen wordt.”
Gevaarlijke utopie
Wie aan zet is, weet Veraart niet. “Ik denk niet dat rechters het verhaal over de samenleving moeten vertellen, dat is meer de taak van politici. En er moet misschien meer aandacht voor zijn in het onderwijs. Waarom kun je je niet onttrekken aan de samenleving? Hoe komt het dat we rechtssubjecten zijn bij geboorte? Dat wordt nu vanzelfsprekend gevonden en nooit uitgelegd.”
Veraart noemt het verdrietig dat mensen zich denken te kunnen loskoppelen van de samenleving. “Het kan leiden tot geweld, doordat mensen het recht in eigen hand nemen. Het is een gevaarlijke utopie, waar we in woord en daad stevig op moeten reageren.”
