Het Europese staatssteunverbod is even wat minder streng. De Europese Commissie doet er nu alles aan de staatsteunregels ‘coronaproof’ te maken; de nationaal gewenste staatssteunstromen moeten niet onnodig worden ingedamd. Het zijn interessante tijden voor staatssteunjuristen, blogt Sebastiaan Cnossen (Pels Rijcken), die er zelf een is.
“Aan goede intenties bij de Europese Commissie in deze tijden geen gebrek; de speciaal in verband met het coronavirus opgetuigde website van de Commissie, laat aan ambitie bij de Commissie weinig te wensen over. Dat kan echter niet verhullen dat de Commissie bij haar wens te komen tot een Europese aanpak van de coronacrisis tegen de nodige (institutionele) hobbels loopt; zo is het gezondheidsdomein nog altijd voorbehouden aan de lidstaten, waardoor de Commissie zich op dat gebied vooral moet verlaten op goedbedoelde (maar niet afdwingbare) aansporingen en aanbevelingen aan de lidstaten. Juridisch is het daarom Interessanter om te bezien wat er gebeurt op rechtsgebieden waar de Commissie het wél exclusief voor het zeggen heeft. Een van die gebieden is het staatssteunrecht, waar de Commissie exclusief bevoegd is om toe te zien op naleving door de lidstaten. De coronacrisis laat zien dat de Commissie die bevoegdheden nog maar eens onderstreept.
Staatssteunrecht: what’s it all about?
‘Het is linke soep wanneer de overheid het ene bedrijf staatssteun geeft en het andere niet’, aldus een mededingingseconoom deze week in het Nederlandse Dagblad. Dat moet ook zo ongeveer zijn geweest wat de founding fathers van de EU hebben gedacht. Al sinds de oprichting van de EEG in 1957 kennen de Europese verdragen een verbod op staatssteun. Doel van het staatssteunverbod is dat concurrentieverstorende maatregelen van lidstaten wordt voorkomen; zo wordt effectieve concurrentie in de Europese Unie bevorderd, wat uiteindelijk ten goede moet komen aan de algehele consumentenwelvaart.
Zo lang de economie wordt gestimuleerd met steunmaatregelen die op gelijke wijze ten goede komen aan alle ondernemingen, heeft een lidstaat vrij spel. Is dat echter niet het geval – doordat specifieke (groepen) onderneming(en) worden gesteund – dan komt Brusselse bemoeienis in beeld. Selectieve steun kan alleen worden gegeven met voorafgaande goedkeuring van de Europese Commissie of gebruikmaking van (sector)specifieke staatssteunregelgeving. Als een lidstaat zich niet aan de spelregels houdt, moet de steun worden teruggevorderd. Dit alles ter waarborging van het gelijke speelveld op de Europese interne markt. Bij de uitbraak van de coronacrisis was de Commissie er als de kippen bij om eenieder nog eens aan dit belang te herinneren: de staatssteunregels moeten ervoor zorgen dat – ook in tijden van corona – ‘een schadelijke subsidiewedloop wordt vermeden’.
Staatssteun in tijden van corona
Toch is er in deze tijden van corona alom consensus over de noodzaak van steunmaatregelen van de overheid. En niet alleen dat: ook de snelheid van die maatregelen is cruciaal. Bijzondere tijden vragen om een bijzondere aanpak. De Commissie had snel door dat de Europese staatssteunregels niet als een obstakel mochten worden gezien in een effectieve aanpak van de coronacrisis. In no-time heeft de Europese Commissie tijdelijke regels, die soms in het weekeinde aan de lidstaten ter consulatie werden voorgelegd, opgesteld op basis waarvan lidstaten steun kunnen verlenen aan bepaalde ondernemingen of sectoren.
De boodschap van de Commissie is duidelijk: lidstaten hebben alle ruimte om steun te verlenen, maar er zijn wel duidelijke grenzen. En de Commissie zal die grenzen bewaken. Met andere woorden: ‘coronasteun’ mag geen dekmantel zijn voor concurrentieverstoring en de bevoordeling van specifieke ondernemingen. Steun is alleen toegestaan als dit in (proportioneel) verband staat met het hoofd bieden aan problemen die het gevolg zijn van de corona-uitbraak. Dat klinkt eenvoudig, maar de (juridische) praktijk blijkt, zoals wel vaker, weerbarstig. In de ene situatie is lening of een garantie geschikt; in een andere situatie past weer een kapitaalinjectie. Voor elk instrument gelden andere regels. Voor de staatssteunjurist zijn het interessante tijden!
Ook de snelheid van de goedkeuringsprocedure is nieuw. Voorbij zijn ineens de lange en soms omslachtige Brusselse procedures. Zo lang althans een lidstaat binnen de lijntjes van de tijdelijke staatssteunregelgeving kleurt. Dan is goedkeuring door de Commissie soms al binnen 24 uur mogelijk. Door de Commissie opgestelde templates moeten lidstaten helpen om snel goedkeuring te krijgen. Ook blijkt de Commissie in de praktijk goed mee te denken met de vormgeving van een steunmaatregel, hetgeen het goedkeuringsproces verder bespoedigt.
Europese rivieren vol staatssteun
‘Staatssteun stroomt in brede rivieren naar Hollandse bedrijven’, begon Toine Heijmans zijn column in de Volkskrant deze week, waarmee hij doelt op het totaalplaatje aan Nederlandse steunmaatregelen in tijden van corona. Nederland staat niet alleen; ook andere lidstaten laten hun rivieren – van de Seine tot aan de Donau en de Po tot aan de (nog altijd) de Theems – volstromen met staatssteun. Op een speciale pagina op haar website houdt de Commissie, naast een overzicht van de relevante regelgeving en mededelingen, een overzicht bij van alle door haar goedgekeurde maatregelen. Een ding is duidelijk: de Commissie doet er alles aan de staatsteunregels ‘coronaproof’ te maken door de nationaal gewenste staatssteunstromen niet onnodig in te dammen. Maar het is de Commissie die de koers uitzet en toeziet op het waterpeil. Zo moet worden voorkomen dat de Europese rivieren overstromen en de consument uiteindelijk de dupe is.”
