Steeds meer advocatenkantoren zitten in financiële moeilijkheden. Het gaat daarbij om kantoren van diverse omvang, vooral in het westen en midden van het land. Zelfs een aantal top 50-kantoren verkeert in zwaar weer. En een toenemend aantal kantoren zou zelfs al onder toezicht van hun huisbank staan. Deze problemen hebben inmiddels ook de aandacht van de lokale dekens. De Haagse deken Bas Martens, voorzitter van het dekenberaad, zegt wat dit betreft ‘rechtop te zitten’.
Dat er zware tijden op komst zijn voor de advocatuur wordt al geruime tijd voorspeld. De tarieven staan onder druk, de concurrentie wordt steeds steviger, er komen meer nieuwe spelers op de markt, op de gefinancierde rechtsbijstand wordt bezuinigd, de opleidingskosten worden hoger en ga zo maar door. En dan is er ook nog de financiële crisis. De juridische markt groeit nauwelijks meer en veel kantoren hebben overcapaciteit. Tot nu toe wisten de meeste kantoren zich redelijk staande te houden middels allerlei bezuinigingen op met name ondersteunende diensten, maar met name onder de kleinere kantoren zijn eerste slachtoffers gevallen.
Volgens organisatiedeskundige Bert Hokken (Hokken Management & Advies) is er nu sprake van uitbreiding van dit virus naar de (middel)grote kantoren. Maar liefst één op de vijf kantoren heeft het momenteel zeer moeilijk. Zo zou er sprake zijn van een ware prijzenslag om de hoeveelheid werk maar op peil te houden. Hokken vertelt dat kantoren, ook de grote, enorm snijden in hun tarieven. “Als iedereen gaat downsizen wordt het gevaarlijk”, zegt Hokken. Hij waarschuwt voor een kaalslag zoals in het notariaat heeft plaatsgevonden. “Het gaat nog niet zo hard, maar de eerste tekenen lijken er wel te zijn. Het is voor de advocatuur zaak om de kostprijs zo laag mogelijk te krijgen door bijvoorbeeld een soberder huisvesting, minder ondersteunend personeel en meer automatisering. Almaar de uurtarieven blijven verlagen heeft geen zin. Dan houd je op een gegeven moment geen winst meer over.”
Onzin
Kantoren als AKD en Nysingh zouden met wel 25 tot 50 procent (en soms zelfs meer) onder hun normale uurtarieven pitchen bij een (potentiële) klant om een opdracht binnen te slepen. Dat zou vooral het geval zijn in aanbestedingsprocedures. AKD-bestuursvoorzitter Erwin Rademakers noemt dat ‘absolute onzin’. “Er wordt wel met kortingen gewerkt − en overal gaan de tarieven wat omlaag − maar niet zo dat we op het stagiaire-niveau uitkomen. Bovendien wordt veel meer gewerkt met vaste prijsafspraken. Of bijvoorbeeld een broken deal-arrangement; als een deal niet doorgaat, krijgt de cliënt korting op de fees.” Wilma van Ingen, bestuursvoorzitter van Nysingh, zegt zich evenmin in de extreme discounting te herkennen. “Ons gemiddelde kantooruurtarief is heel stabiel. Wij zien geen schommeling naar beneden. Als er sprake is van korting dan gaat het over 10 à 11 euro per uur. We zorgen er momenteel wel voor dat ons eigen uurtarief niet of nauwelijks stijgt. Bij aanbestedingen en zeer grote cliënten passen we een korting toe. Door de bank genomen kennen we geen tarievendruk. We sturen strak op een goede prijs-kwaliteitverhouding. Nysingh adviseert veelal in complexere juridische zaken en we merken dat klanten doorgaans bereid zijn voor die expertise onze tarieven te betalen.”
Het schip in
Concurreren op prijs leidt voor een traditioneel kantoor uiteindelijk tot ondergang, stelt strategisch adviseur Gerard Tanja (Venturis Consulting Group) die de geruchten over sterke prijsverlagingen bevestigt: “Met name in aanbestedingen biedt men bizar lage tarieven aan om de mensen maar aan het werk te houden. Dat gaat een paar jaar goed, maar dat kan niet altijd zo blijven.” Door contacten vanuit zijn adviespraktijk met financiële instellingen weet Tanja dat het aantal kantoren dat bij bijzonder beheer-afdelingen van banken terechtkomt toeneemt. Volgens hem zou het ook gaan om een aantal top 50-kantoren. Bij bijzonder beheer komt men terecht als de bank zich zorgen maakt of de betreffende persoon of onderneming wel aan zijn betalingsverplichtingen zal kunnen blijven voldoen. Hokken hoort ook dat er in toenemende mate kantoren zijn die onder toezicht staan van hun huisbank. “En wat je nu veel ziet, is dat partners zelfs privékapitaal bijstorten om de boel liquide te houden.”
Belangrijkste oorzaak voor de problemen is volgens Tanja het onvermogen van die kantoren om veranderingen in de markt goed te interpreteren en daarop te anticiperen. De omzetten en marges lopen daardoor terug. Daarnaast denkt Tanja ook dat er kantoren zijn die heel veel fouten hebben gemaakt bij het introduceren van fixed prices en alternative fee arrangements. “Sommige kantoren zijn hierin vaak te optimistisch geweest en bleken achteraf bezien veel te weinig tijd te hebben ingeschat om een klus te klaren. Dan ga je het schip in. Dat moet je niet te vaak hebben, maar dat is bij een aantal wel gebeurd.”
Sasja Winters, sectormanager Zakelijke Dienstverlening bij ING, constateert een ontstane tweedeling tussen technologisch ‘adaptieven’ en achterblijvers. “Het tempo van verandering lag in de advocatuur altijd lager dan in andere sectoren, waar technologie noodzakelijk is om werk nog rendabel uit te voeren. Nu is het zichtbaar doordat tarieven onder druk staan en de klant verwacht dat standaard werkzaamheden kostenefficiënt uitgevoerd worden. Het is steeds duidelijker dat het traditionele verdienmodel zwaar onder druk komt te staan bij kantoren die zich niet op tijd hebben aangepast.”
Ongelukken
De liquiditeitsproblemen hebben inmiddels ook de aandacht van de lokale dekens. Paul Wilmink, deken van het arrondissement Gelderland, vertelt dat het regelmatig onderwerp van gesprek is in het landelijk dekenberaad. Hoewel het relatief gezien meevalt, constateert Wilmink dat er meer advocatenkantoren failliet gaan dan een aantal jaren geleden. “En ik ben ervan overtuigd dat we hier meer mee te maken zullen krijgen. De omzetten lopen almaar terug.” Wilmink meent dat het vooral kantoren in het westen en midden van Nederland zijn die in financiële moeilijkheden zitten. In zijn arrondissement valt het nog mee. “We moeten zoveel mogelijk faillissementen in onze beroepsgroep proberen te voorkomen, want dat is voor de uitstraling ongelofelijk slecht en de consequenties zijn zo veelomvattend.”
Desgevraagd bevestigt ook de Haagse advocaat Bas Martens, voorzitter van het dekenberaad, dat kantoren in toenemende mate in geldnood zitten. Dat steeds meer kantoren onder toezicht zouden staan van bijzonder beheer-afdelingen bevreemdt hem dan ook niet. “De problemen spelen nog niet heel breed, maar wij als dekenberaad zitten rechtop wat dit betreft. Het heeft onze aandacht.” Kantoren die moeite hebben met het betalen van rekeningen komen onder een vrij intensief begeleidingstraject van de betreffende lokale deken te staan. “Dat doen we om te voorkomen dat het uit de hand loopt. De cliënt mag in geen geval onder de financieel slechte omstandigheden van een kantoor lijden”, aldus Martens. Hij wijst er nog op dat door de Unit Financieel Toezicht van de Nederlandse Orde van Advocaten onderzoek wordt gedaan naar de gevolgen van de bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand voor kantoren. “Wij willen de helpende hand uitsteken. Er mogen geen ongelukken plaatsvinden.”
Geen reserves
De financiële situatie van de advocatuur kwam ook uitgebreid aan de orde tijdens het jaarlijkse Advocatuurcongres vorige week in Houten. Daar was een 50-tal bestuurders aanwezig van vooral middelgrote kantoren. Meerdere sprekers refereerden in dit kader aan de kwetsbaarheid van een bedrijfstak met partners die elkaar elk jaar de volledige winst uitkeren. Gevolg: geen mogelijkheid tot investeringen en geen reserves. De sterk veranderende marktomstandigheden in de advocatuur, die noopt tot investeringen in innovatie, gecombineerd met de teruglopende omzetten en het afwezig zijn van reserves, zorgt voor een gevaarlijke cocktail die menig kantoor te machtig zal worden, zo viel in de wandelgangen te beluisteren.
