Vandaag stemt de Tweede Kamer over het wetsvoorstel waarin het spreekrecht van slachtoffers in strafprocedures flink wordt uitgebreid. Naar verwachting wordt het wetsvoorstel aangenomen. Strafadvocaten vrezen echter voor ontwrichting van het strafproces. “Een onbeperkt spreekrecht leidt tot verharding van het onderzoek ter terechtzitting”, aldus Bart Nooitgedagt, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA).
Tot op heden mocht een slachtoffer zich in de rechtszaal alleen uitspreken over de gevolgen van het strafbare feit op zijn of haar persoonlijke leven. Het wetsvoorstel voorziet nu in een onbeperkt spreekrecht, wat inhoudt dat het slachtoffer zich ook mag uitlaten over de strafmaat en de bewijsvoering. In de praktijk gebeurt het al regelmatig dat rechters een oogje dichtknijpen als slachtoffers meer zeggen dan het bestaande spreekrecht hen toestaat.
In het aanvankelijke wetsvoorstel – nog van de hand van oud-staatssecretaris van Veiligheid & Justitie Teeven – werd naast een onbeperkt spreekrecht ook voorzien in een zogenaamd ‘adviesrecht’ voor slachtoffers. Teeven zag later van dit adviesrecht af, omdat er te weinig draagvlak in de Tweede Kamer bleek te zijn. Het adviesrecht werd onder andere te formeel en procesrechtelijk te ingewikkeld beschouwd.
Een woordvoerder van de Raad voor de rechtspraak (Rvdr) geeft aan dat de Rvdr content is met het wetsvoorstel dat er nu ligt. “Het adviesrecht is er conform ons advies van 19 december 2013 uitgehaald.” De Rvdr vindt het onbeperkte spreekrecht een verbetering ten opzichte van de huidige situatie. “Als een slachtoffer middenin zijn verhaal zit en ineens toch iets zegt over de strafmaat, dan grijpt de rechter niet altijd in. Daardoor is een situatie van rechtsongelijkheid ontstaan. Het onbeperkte spreekrecht ondervangt dit.”
De Rvdr schreef in zijn advies dat een adviesrecht meerdere risico’s voor slachtoffers met zich zou meebrengen, en pleitte daarom voor een onbeperkt spreekrecht en niet voor een formeel adviesrecht. Slachtoffers zouden zich bij gebruikmaking van het adviesrecht namelijk opnieuw slachtoffer kunnen voelen, maar nu slachtoffer van de gang van zaken tijdens het proces. Bijvoorbeeld omdat ze door gebruikmaking van het adviesrecht door de verdediging snel als getuige zouden worden opgeroepen. Daarnaast zouden door het adviesrecht bij slachtoffers te hoge verwachtingen kunnen ontstaan. Een rechter zal immers lang niet altijd rekening kunnen houden met het slachtofferadvies, aangezien hij met veel meer factoren rekening moet houden dan alleen dat advies.
Een onbeperkt spreekrecht is volgens Nooitgedagt echter net zo onwenselijk als een adviesrecht. “Als NVSA spreken wij natuurlijk vanuit de positie van verdachten, maar ook voor slachtoffers zal een onbeperkt spreekrecht geen goede ontwikkeling zijn.” Dat de Tweede Kamer het wetsvoorstel vandaag zal aannemen, daar gaat Nooitgedagt wel vanuit. “Maar we zullen we zien hoe de wal het schip daarna weer zal doen keren.”
Nooitgedagt vreest voor ontwrichting van het strafproces. “Een onbeperkt spreekrecht leidt onmiskenbaar tot verharding van het onderzoek ter terechtzitting. Een verdachte moet zich in feite ineens niet alleen verdedigen tegen wat de officier van justitie zegt, maar ook wat het slachtoffer zegt.” Nooitgedagt legt uit dat het strafproces een proces van waarheidsvinding is en vooral ook zo’n proces hoort te blijven. “Het draait om het boven tafel krijgen van feiten. Een onbeperkt spreekrecht van slachtoffers leidt tot vervuiling van het strafproces. Het risico bestaat dat de rechter door dit spreekrecht al bevooroordeeld raakt voordat de schuldvraag beantwoord is.”
Er wordt bij het wetsvoorstel rondom uitbreiding van het spreekrecht vooral naar het slachtoffer gekeken, en te weinig naar de verdachte, meent Nooitgedagt. “Men moet niet vergeten dat de verdachte onschuldig is tot het tegendeel bewezen is, maar ook de vraag of iemand slachtoffer is nog moet worden vastgesteld door de rechter. Niet zelden blijken aangiften onjuist of zelfs vals. Vooral in zedenzaken gebeurt dit met enige regelmaat.”
Een woordvoerder van Slachtofferhulp Nederland geeft aan dat Slachtofferhulp Nederland het onbeperkt spreekrecht juist toejuicht: “Wij vinden de uitbreiding van het spreekrecht een belangrijke stap voorwaarts. Wij pleitten al langere tijd voor deze uitbreiding, waarbij slachtoffers en nabestaanden zich mogen uitlaten over de strafmaat en bewijsvoering. In de praktijk staan rechters soms al meer toe aan slachtoffers dan het wettelijk spreekrecht toestaat. Met dit wetsvoorstel krijgen alle slachtoffers nu dezelfde rechten.”
