In de TBS bestaan diverse verlofvormen: begeleid, onbegeleid, transmuraal en proefverlof. Deze vormen vallen onder de noemer resocialisatieverlof, dat in feite de voorbereiding vormt van de terugkeer van een ter beschikking gestelde in de maatschappij, één van de doelstellingen van de maatregel van terbeschikkingstelling. Deze vormen van verlof vinden geleidelijk plaats, volgens een verlofplan, uiteraard alleen indien verantwoord bevonden. De bevoegdheid tot het afgeven van een machtiging voor een bepaald vorm van verlof is toebedeeld aan de Minister van Veiligheid en Justitie, die als zodanig de eindverantwoordelijkheid draagt voor de uitvoering van de TBS maatregel.
Naast voornoemde verlofvormen, die gericht zijn op resocialisatie, bestaat de mogelijkheid tot het verstrekken van incidenteel, althans humanitair verlof in bepaalde uitzonderlijke situaties. Deze vorm van verlof is met name van belang voor ter beschikking gestelden die (nog) niet enig ander verlof praktiseren, maar die geconfronteerd worden met een gebeurtenis buiten de kliniek waar zij graag bij aanwezig zouden willen zijn. Artikel 13 van de Verlofregeling TBS maakt incidenteel verlof mogelijk, wanneer er omstandigheden zijn in de persoonlijke levenssfeer van de ter beschikking gestelde, die zijn aanwezigheid op een plaats buiten het FPC, om redenen van humanitaire aard, noodzakelijk maakt. De eerste omstandigheid die te binnen schiet, is wel de ziekte of het overlijden van een familielid. Dit is zo’n ingrijpende gebeurtenis, dat incidenteel verlof onder omstandigheden kan rechtvaardigen.
Onlangs werd een cliënt van ons kantoor, ik zal hem Karel noemen, geconfronteerd met een dergelijke gebeurtenis. Zijn vader werd ernstig ziek en kwam in het ziekenhuis terecht. De prognoses waren niet al te best en de kliniek besloot, op verzoek van cliënt, incidenteel verlof aan te vragen, teneinde hem in staat te stellen met beveiliging zijn vader in het ziekenhuis te bezoeken. De Minister gaf een machtiging af tot incidenteel verlof. Enige maanden later kwam de vader van Karel te overlijden. De kliniek vroeg wederom, op verzoek van cliënt, een machtiging tot incidenteel verlof aan, nu zodat hij afscheid zou kunnen nemen. Dit werd afgewezen op de grond dat cliënt kort gezegd zijn kans reeds heeft benut. Volgens het beleid van het Ministerie wordt kennelijk een zogenaamd afscheidsbezoek slechts eenmaal toegestaan. Het is dan aan de betrokkene om een keuze te maken voor een bezoek bij leven of na overlijden.
Overleg met collega’s leidde tot de conclusie dat het verkrijgen van verlof op zo’n korte termijn alleen nog kon worden bewerkstelligd door een kort geding tegen de Staat (Ministerie van Veiligheid en Justitie) te starten. Zo gezegd zo gedaan. De discussie op de zitting van de kortgedingrechter was met name gericht op de vraag in hoeverre cliënt met het eerste bezoek wist dat hij een keuze moest maken. Het enige dat door mijn hoofd ging, was hoe kun je iemand voor de keuze stellen om zijn vader bij leven, dan wel bij dood voor de laatste keer te zien. Dat is een onmogelijke keuze, ook voor een tbs-er. Enerzijds kan ik mij vinden in de stelling van het Ministerie dat afscheidsbezoek een eenmalig karakter heeft. Anderzijds vind ik dan dat alleen het nemen van afscheid bij overlijden als zodanig aangemerkt kan worden. Helaas leent de kortgedingprocedure zich niet om het beleid van het Ministerie inhoudelijk te beoordelen. De voorzieningenrechter overwoog echter wel dat uit de brief van de Minister niet is gebleken dat cliënt een keuze moest maken. Omdat ook geen sprake was van praktische bezwaren, is het Ministerie bevolen zijn medewerking te verlenen tot het verstrekken van een machtiging tot incidenteel verlof en heeft Karel afscheid kunnen nemen van zijn vader.
Ik vraag mij dan toch af, is dat nou echt nodig geweest? Verliezen we niet de menselijkheid uit het oog? De kosten voor de kort geding procedure, mijn inbreng, inbegrepen, bedroegen € 977,81. Daarbij komen de kosten van de landsadvocaat en twee medewerkers van de Verlofunit TBS DJI die de zitting hebben bijgewoond. Dat alles had voorkomen kunnen worden door één handtekening namens de Minister van Veiligheid en Justitie, die Karel in staat zou stellen afscheid te nemen van zijn overleden vader.
