“Beleids- en kwaliteitsdoelen, communicatie, social media en klachtbehandeling”: dat zijn de hoofdzaken die de nieuwe Raden van Advies van de Rechtbanken voortaan in de gaten moet houden. De bemensing of eigenlijk bemanning is er naar. Umberto Tan en andere juridisch geschoolde en/of maatschappelijk geslaagde Nederlanders gaan onbetaald (maar mét onkostenvergoeding) raden over al die kennelijk dringende zaken, gevraagd en ongevraagd. Geruststellend is wél dat deze adviezen vertrouwelijk en niet-bindend zijn.
Bovendien kan die goede raad moeilijk anders dan marginaal zijn, tenminste, als de rechtspraak nog de kerntaken heeft die haar in ons wettelijk staatsbestel waren toebedacht. Daarin ging het om onpartijdige geschillenbeslechting en om nog wat andere rechterlijke besluiten, gemotiveerd in termen van de wet, het recht en de feiten van het geval. Punt. Nogal eens is dat niet zo moeilijk en gaat het om niet meer dan dwang of zelfs tuchtiging van onwillige partijen en andere betrokkenen, inclusief overheden en alles volgens de regels. Moeilijke gevallen komen minder vaak voor. Soms kunnen de feiten van het geval niet goed meer worden vastgesteld en/of is er onduidelijkheid over recht, en gerechtigheid. Goede rechters moeten er uit kunnen komen, in de wetenschap dat er nu eenmaal niet altijd één juist antwoord is.
Op papier kan er dus niet veel mis gaan. Als iedereen goed werk doet, vanuit voldoende vakkennis, rolbewustzijn en enthousiasme, aangedreven door het idee dat het recht de mensen moet dienen, dan kan de rechterlijke macht op eigen houtje aan de slag en slagen in de vervulling van haar belangrijke juridische en maatschappelijke taak. Stilte en rust lijken voor dergelijk werk (en voor nogal wat andere activiteiten) belangrijke voorwaarden: silentio et tenebris animus alitur (stilte en schemering doen de geest goed).
Kijk nu eens terug naar de taken van de nieuwe adviesraden: zij moeten raden over “beleids- en kwaliteitsdoelen, communicatie, social media en klachtbehandeling”. Wat hebben die te maken met rechterlijke kerntaken? Beleidsdoelen kunnen te maken hebben met besteding van geld, richtlijnen voor aanstelling en ontslag van personeel, met doorlooptijden, met prioriteiten in strafvervolging en wie weet met nog wat zaken die al dan niet zijdelings raken aan rechterlijke kerntaken. Wat gaat zo’n Raad van Advies daaraan toevoegen, afgezien van de open deur dat de kwaliteit van rechtspraak en rechtspleging in het algemeen er mee moet worden gediend?
Zo zijn wij vanzelf bij de kwaliteitsdoelen aangeland, bij de noodzaak van juridisch en menselijk verantwoorde resultaten van rechtspraak. Gaat de Raad van Advies zich buigen over individuele zaken, om na te gaan of voldoende recht is gedaan? Daarvoor zijn zij toch niet opgeleid? Bovendien past dit niet in ons staatsbestel – al schijnt aan dit bezwaar ook in andere officiële sferen niet al te zwaar meer te worden getild.
Nog wonderlijker is de afdeling “communicatie”. Rechtspraak is openbaar, maar niet publiek en in ieder geval niet gericht op publieke bijval, laat staan populariteit. Persmagistraten moeten zo marginaal mogelijk blijven. Voor vertolking van dergelijke inzichten zijn de nieuwe klankborden echt niet nodig. Of moeten de gerechtelijke Raden van Advies het volk uitleggen wat rechtspraak eigenlijk is? Inderdaad zou iedere burger daarvan enig begrip moeten hebben. Maar dan kunnen Umberto Tan en die andere adviesraadsheren beter voor de klas gaan staan – tegen niet meer dan onkostenvergoeding uiteraard.
“Social media”: twitterende magistraten? Wat kan dat betekenen, afgezien dan van de gedachte dat “social media” overal zijn en dus ook in de rechterlijke macht? Wat hebben social media in heresnaam te maken met rechtspraak? Moet die ook “hip” en “cool” worden, met likes liefst ook van verliezende partijen?
Tot slot de klachtbehandeling. Zorg gewoon dat er geen reden tot klagen is en mocht toch sprake zijn van professionele misslagen, handel die dan ruimhartig af. Wat gaat het nieuwe klankbord daaraan toevoegen?
Of is zo’n Raad bedoeld om de rechtspraak te democratiseren? Niet alleen staatsrechtelijk zou dat bedenkelijk zijn. Zodra het volk gaat rechtspreken is het niet alleen met de machtenscheiding gedaan. Hier stelt gerust dat de nieuwe adviesraden bepaald geen gemiddelde burgers zijn. Jan en Alleman zijn er al helemaal niet bij en dus is de Raad niet al te democratisch.
Eerder is het klankbord qua samenstelling de weerklank van een rechtspleging waarin de welgestelden en weerbaren er nog altijd beter van af komen dan de armen en de achterblijvers. “Recht is als een spinnenweb: de kleintjes blijven er in hangen, de groten vliegen er gewoon doorheen.” Slecht eerst die achterstelling, al is die niet alleen de schuld van de rechterlijke macht. De advocatuur en andere rechtshulp kan er ook iets aan doen.
Eerlijke rechtspleging voor iedereen, meer is het eigenlijk niet. Wat moeten we dan met nog meer vergaderingen over “beleids- en kwaliteitsdoelen, communicatie, social media en klachtbehandeling”? Ga rechtspreken en schaf nog veel meer overhead af, de Raad voor de Rechtspraak die hier achter zit incluis. Allemaal uiterlijke schijn over uiterlijke schijn, organisatie en bureaucratie te ver weg van rechterlijke kerntaken.
Valse klankborden, ruis op de lijnen van de rechtspleging, veel meer is het niet. Op zijn tijd zal prettig vrijblijvend worden vergaderd en aangenaam verteerd, uiteindelijk op kosten van de rechtspleging. Wie weet komt er een doodenkele keer toch nog iets goeds uit. Zouden de rechters er naar luisteren? Laat hen eerst eens beter – nog beter – luisteren naar de justitiabelen zelf. Dat heeft wél te maken met magistratelijke kerntaken.
