Het recht op verhoorbijstand pakt goed uit voor de verdachte, maar ongunstig voor de advocaat. De belangrijkste klacht van de advocaten is dat het bijwonen van het politieverhoor lastig is in te plannen in de agenda. Ook is de verhoorbijstand financieel een verliespost.
Deze conclusie kan een jaar na het ingaan van het recht op verhoorbijstand worden getrokken uit een klein onderzoek door studenten HBO Recht van de Hogeschool van Amsterdam (HvA), in opdracht van Mr. Voorzitter Jeroen Soeteman van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA) onderschrijft de conclusies.
De HvA-studenten, die werden begeleid door docent Wouter Rohlof, ondervroegen acht advocaten. Het gaat om een kwalitatief onderzoek waarbij zo veel mogelijk is gekeken naar geografische spreiding en soorten advocatenpraktijk: strafrechtadvocaten op betalende basis, piketadvocaten, advocaten op toevoegingsbasis en advocaten met een algemene rechtspraktijk.
Ook inventariseerden de studenten reacties in de media sinds het recht op verhoorbijstand in Nederland van kracht is. Krachtens een arrest van de Hoge Raad hebben verdachten vanaf 1 maart 2016 recht op de aanwezigheid van de advocaat bij het politieverhoor. Dit is een uitvloeisel van jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.
Hoofdpijndossier
Voor de advocaten blijkt de verhoorbijstand vooral een hoofdpijndossier. Het bijwonen van het verhoor is moeilijk in te plannen in hun agenda’s, ook al omdat de recherche soms pas kort van te voren belt. NVSA-voorzitter Soeteman (Jebbink Soeteman advocaten) bevestigt dat de agenda vaak voor hoofdbrekens zorgt. “Het hangt vooral af van de politie. Met sommigen kun je goede afspraken maken, en anderen bellen op met de mededeling dat ze binnen een kwartier gaan verhoren.” Hoe kan de politie de advocatuur tegemoet komen? “Om te beginnen door bereikbaar te zijn. De helft van de agenten zegt: bel maar met 0900-8844. Dan ben ik tien minuten bezig voordat ik het bureau aan de lijn heb. Het is veel beter om een verhoor samen te plannen.” De politie benadrukt dat het verhoor niet kan beginnen zonder de raadsman.
Een advocaat krijgt maximaal 300 euro voor een verhoor. “In kleine zaakjes is de beloning adequaat, in grote zaken beslist niet,” vindt advocaat Michael Berndsen (Meijers Canatan Advocaten). “Een aangehouden cliënt kan je zomaar anderhalve dag kosten. Dan is de beloning onacceptabel laag.”
Klopt, zegt Soeteman. Hij plaatst wel de kanttekening dat een pro-Deoadvocaat die veel geld wil verdienen, een ander vak moet kiezen. “Het is een fantastisch beroep, maar je moet het niet doen als je rijk wilt worden. Als een verhoor dagen duurt is het een verliespost. Als je je werk als advocaat op hoog niveau wilt doen, heb je ondersteuning nodig in de vorm van een secretariaat, bibliotheek, cursussen, medewerkers. En dat kost geld.”
Strikt naleven
Uit het werkstuk van de HvA-studenten blijkt verder dat het van de goedwillendheid van de rechercheurs afhangt of advocaten effectieve verhoorbijstand kunnen leveren. Volgens de regels mag de raadsman voorafgaand en na afloop van het verhoor vragen stellen. Hij mag het verhoor onderbreken als de rechercheurs ontoelaatbare druk uitoefenen, als de verdachte een vraag niet begrijpt of als de fysieke of psychische toestand van de verdachte een verantwoorde voortzetting van het verhoor verhindert.
De advocaat en de verdachte mogen ook een time-out vragen voor onderling overleg. De advocaat mag alleen vragen namens de verdachte beantwoorden als de rechercheur daarmee akkoord gaat. Een ruimere inbreng van de advocaat is mogelijk als de rechercheur dat doelmatig en redelijk vindt.
De meerderheid van geïnterviewde advocaten zegt dat rechercheurs deze regels vaak te strikt naleven en zo de inbreng van de advocaat beperken. Daardoor is effectieve verhoorbijstand onmogelijk, menen de advocaten. “De politie was en is niet gewend dat er een advocaat bij het verhoor is, en dacht bij elke kuchje dat ik aan het seinen was,” zegt advocaat Maarten Krikke (VSVW advocaten) bijvoorbeeld. En advocate Michelle Vrolijk (Vallenduuk Advocaten) constateert: “Je wordt als advocaat geacht je afzijdig te houden.”
NVSA-voorzitter Soeteman zegt dat oudere, ervaren agenten doorgaans ontspannen omgaan met de inbreng van een advocaat. “In de meerderheid van de gevallen is het mogelijk om effectieve rechtsbijstand te verlenen. Het probleem zit bij de agenten die de minimumnormen van verhoorbijstand toepassen.”
Dwalingen
De NVSA legt zich daar niet bij neer. “De implementatie van de Europese richtlijn is in Nederland juridisch onvoldoende,” meent Soeteman. Hij voorspelt dat daarover zal worden geprocedeerd, nu de richtlijn in Nederland is omgezet in een wet in formele zin. “In strafzaken zullen advocaten betogen dat effectieve verhoorbijstand niet mogelijk is, en daarover desnoods doorprocederen tot het Europese Hof.”
Alle geïnterviewde advocaten zijn het erover eens dat de verhoorbijstand voordelig is voor de verdachten. De rechercheurs maken zich volgens de balie minder vaak schuldig aan intimidatie, omdat ze door de advocaat op de vingers worden gekeken. Daardoor is er minder kans op valse bekentenissen waardoor het risico op gerechtelijke dwalingen afneemt, denken de geïnterviewde advocaten. “Voordeel is dat je van meet af aan de regie hebt,” zegt advocaat Michael Berndsen. “Je kunt je cliënt in een vroeg stadium helpen een strategie te kiezen: verklaren of niet.”
Mee eens, zegt Soeteman. “Verhoorbijstand is goed voor de zorgvuldigheid van het politieonderzoek en dus ook voor de verdachte. De grootste dwalingen ontstaan bij de verhoren waar geen advocaten aanwezig bij zijn geweest. Nu zijn er extra ogen en oren aanwezig. Ik ben ervan overtuigd dat de politie op een andere manier met verdachten omgaat.” Soeteman vervolgt: “De politie wil een band creëren met de verdachte. Dat praat makkelijker en dan komt de verdachte sneller tot een verklaring. Maar het is niet altijd in het belang van de verdachte om te praten. Soms geeft de politie onvolledige informatie, of is de verdachte in paniek waardoor het onverstandig is om te verklaren. Dan is het goed dat de advocaat er bij zit die zich op verdachte kan richten. Dat komt de kwaliteit van de strafrechtpleging ten goede. En uiteindelijk is het ook goed voor de politie want de beschuldiging dat de agent een onwaarheid heeft voorgehouden, komt te vervallen.”
Volgens de politie werken de recherche en de advocatuur juist goed samen. “In zijn algemeenheid kan worden gezegd dat de politie en advocatuur elkaars rollen en belangen kennen tijdens het verhoor en die respecteren,” zegt woordvoerster Lisette van Bale. “Incidenten waarbij bijvoorbeeld een raadsman de verdere deelname aan het verhoor moet worden ontzegd, zijn sinds de invoering landelijk op een hand te tellen.” Dat agenten advocaten vaak adviseren om 0900-8844 te bellen, klopt echt niet, zegt Van Bale. “We hebben daar een speciale procedure voor, waarover we overleg voeren met de NOvA en de Raad voor de rechtspraak. Wij hebben van hen deze signalen niet gehad.”
Op dit moment doet het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) onderzoek naar de ervaringen van rechercheurs met de raadsman tijdens het politieverhoor. De resultaten worden verwacht in de zomer van 2017. Dan pas kunnen conclusies worden getrokken, zegt de politie.
