De voorstellen van minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) voor rechtsbijstand betekenen een forse klap voor de sociale advocatuur. Een advocaat mag straks nog maar voor maximaal 900 punten gefinancierde bijstand verlenen. Nu ligt de grens bij 2000 punten. De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) voorspelt dat door de nieuwe urengrens veel advocaten ruim de helft van hun toevoegingspraktijk moeten afstoten en ‘nee’ moeten verkopen aan rechtzoekenden.
Er komen meer ingrijpend veranderingen aan. De Raad voor Rechtsbijstand en het Juridisch Loket worden samengevoegd tot één organisatie, die de poortwachter wordt het stelsel. Verder mag het Juridisch Loket als eerstelijnsorganisatie zelf meer eenvoudige zaken afhandelen.
Een rechtzoekende kan pas een pro-Deo advocaat krijgen als dat volgens de nieuwe poortwachtersorganisatie de beste oplossing is. Bij twijfel en als sprake is van multiproblematiek komt er een zogeheten oriëntatietoets. Een oriëntatiegesprek is sowieso verplicht voor mensen die willen echtscheiden. Eerder krijgen ze geen gesubsidieerde rechtsbijstand. Zo wil het kabinet bevorderen dat echtscheidingen minnelijk worden opgelost.
Doelmatiger
Met deze voorstellen volgt Van der Steur in grote lijnen de aanbevelingen van de Commissie-Wolfsen. Die stelde dat het stelsel toegang tot het recht waarborgt, maar dat het wel doelmatiger kan. De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) was al bang dat het die kant op zou gaan en ziet haar vrees bewaarheid worden. Het kabinetstandpunt dat onlangs naar de Tweede Kamer is gestuurd, getuigt volgens de NOvA niet van de ambitie om gefinancierde rechtsbijstand duurzaam te organiseren. “Niet het belang van gespecialiseerde rechtsbescherming staat centraal, maar de introductie van een verplichte ‘opnamestop’ voor advocaten,” zegt de NOvA in een reactie. “Dat is de teleurstellende constatering van de NOvA na bestudering van het voorstel. Een voorstel dat vooral rechtzoekenden dupeert en de kwalitatief verantwoorde bijstand door advocaten onnodig bemoeilijkt.”
Een opmerkelijk onderdeel van het voorstel is dat bij de inkomens- en vermogenstoets, waarmee wordt bekeken of iemand in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand, voortaan ook de waarde van het eigen huis wordt meegeteld. Bij echtscheidingszaken wordt uitgegaan van het gezinsinkomen.
Gespecialiseerde advocaten
Het door advocaten veelbekritiseerde vergoedingensysteem voor gesubsidieerde rechtsbijstand blijft in stand. Wel gaat een onafhankelijke commissie onderzoeken of de puntenaantallen per zaakscategorie bijgesteld moeten worden. De vergoeding per punt aan rechtsbijstandsverleners blijft 105,61 euro.
De NOvA verwacht dat er door de 900 puntengrens minder gespecialiseerde advocaten zullen zijn. “Juist specialisatie is een belangrijk vereiste voor kwalitatief goede dienstverlening. De voorgenomen urengrens betekent het einde voor gespecialiseerde sociaal advocaten die juist de meest kwetsbare rechtzoekenden helpen,” zegt algemeen deken Bart van Tongeren van de NOvA.
Het huidige stelsel is onder druk komen te staan door bezuinigingen. Het ministerie heeft onlangs gezegd dat er jaarlijks 66 miljoen euro wordt geïnvesteerd in het stelsel. “De realiteit is echter dat er in 2021 alsnog 37 miljoen euro wordt bezuinigd op toevoegingen,” zegt Van Tongeren.
