De cellen van de voormalige Bijlmer Bajes doen tegenwoordig dienst als hotelkamer. Dat deden ze vroeger ook, als je de volksmond mocht geloven. Maar nu zijn de gedetineerden vervangen door echte hotelgasten. “De grootste uitdaging in de transformatie van cel naar hotel was het vluchtplan,” schreef vakblad MH Hotel december vorig jaar. Een goede grap. Hoewel ik het als student-stagiair in 1979 lastiger vond om er binnen te komen dan eruit. Nu hoefde ik alleen maar op de knop “Boek een cel” te drukken.
De gevangenissen in Veenhuizen gaan ook dicht. De leegstand en sluiting van penitentiaire inrichtingen hangen deels samen met de – voor het CBS “mysterieuze” – daling van de criminaliteit. Het is dus opmerkelijk dat historicus Henri Beunders schrijft dat de “slachtoffercultuur in het strafrecht” via de deur van “geschokte rechtsorde” en “maatschappelijke onrust” leidt tot strengere straffen.
Hoeveel recht heeft de emotie? vraagt hij zich af in zijn gelijknamige boek. Het antwoord is… ja, wat is het antwoord eigenlijk? En wat is het probleem precies? Beunders heeft tientallen justitie watchers gesproken – voor 80% de usual suspects. Hij schrijft dat hij ook alle vonnissen heeft gelezen die op rechtspraak.nl via de zoekterm “geschokte rechtsorde” naar boven kwamen. (Bij mij zijn dat er 221).
Over dit jurisprudentieonderzoek schrijft hij alleen dat de rechters alle kanten op kunnen met dit begrip en hun keuze vaak niet goed motiveren. Uit de tientallen gesprekken lijkt hij te citeren wat hem in zijn kraam te pas komt.
De flarden in het boek zijn op zichzelf bepaald niet onzinnig. Maar de manier waarop hij de puzzelstukjes aan elkaar legt, levert voor mij niet echt een herkenbaar en coherent beeld op. Als je enerzijds schrijft dat de rechtspraak de volkswil op afstand moet houden, kun je niet zonder toelichting pleiten voor de invoering van lekenrechtspraak. Zijn pleidooi voor de invoering van een “straftoemetingsmal”, zodat de strafmaat minder willekeurig en beter te begrijpen valt, is dan wel weer logisch. Hoewel dit voorstel bij gebrek aan uitwerking en realiteitsgehalte nogal populistisch overkomt.
Om verschillende redenen ben ik geen fan van Beunders. Maar ik gaf hem na een voorpublicatie in NRC Handelsblad het voordeel van de twijfel. Buitenstaanders kunnen je met hun frisse blik immers soms flink aan het denken zetten. Ook al hebben ze wellicht niet helemaal gelijk.
Maar het – plezierig geschreven – boek valt tegen. Beunders lijkt sommige dingen net niet te snappen. Zo haalt hij de ervaringen van burgers in de civiele rechtspraak erbij om de slachtoffercultuur in het strafrecht aan de kaak te stellen. Voor een historicus vind ik het verder vreemd dat hij zich alleen baseert op secundaire en tertiaire bronnen. Nou ja, hij las naar eigen zeggen ruim 200 vonnissen. Maar wat daar precies in staat, om welke feiten en delicten het gaat en hoe de strafmaat is gemotiveerd, komt de lezer niet te weten. Overigens kijkt Beunders ook niet zo heel ver achterom. Was de strafrechtspraak in in het verleden rationeler?
In tijden waarin ons nationaal statistisch instituut de misdaadcijfers geheimzinnig vindt, heb ik behoefte aan verheldering. Die levert Beunders niet. En daarom lig ik in The Movement Hotel te woelen in mijn bed, naar buiten starend zoals gedetineerden dat hier vroeger deden.
