Lang niet iedereen is onverdeeld enthousiast over de definitieve wetsvoorstellen voor mediation waarvan de Kamerbehandeling vorige week dinsdag begon. De aanvankelijke voorstellen kregen veel kritiek, onder andere van (verenigingen van) mediators en van de Raad van State. Is hun angst terecht, of inmiddels achterhaald?
De definitieve wetsvoorstellen lijken een veel breder draagvlak te hebben. Mr. sprak met Maarten de Haas, voorzitter van de Mediatorsfederatie Nederland (MfN) en John Bosnak, oud-advocaat, reeds 17 jaar (MfN-)mediator en tevens adviseur van de indiener van de wetsvoorstellen, het VVD-kamerlid Ard Van der Steur (VVD). Ook vroeg Mr. de mening van Wouter Veraart, hoogleraar Encyclopedie der Rechtswetenschap en Rechtsfilosofie aan de Vrije Universiteit.
De kritiek op de wetsvoorstellen heeft voornamelijk te maken met angst voor hoge kosten, te veel bureaucratie en overheidsbemoeienis, en blokkering van de toegang tot de rechter. Het feit dat partijen in geschillen met een relationele dimensie – hieronder vallen ook overeenkomsten in de zakelijke sfeer – geacht worden eerst mediation te beproeven alvorens zij de gang naar de rechter mogen maken, is voor velen het heetste hangijzer. Ook het nieuwe overheidsregister en de vastlegging van kwaliteitseisen voor mediators stuiten op kritiek.
Niet zulke hete soep
Bosnak, die aanvankelijk namens de MfN bij de wetsvoorstellen betrokken was als onderhandelaar, benadrukt dat de soep lang niet zo heet wordt gegeten als ze wordt opgediend: “Laten we vooropstellen dat de MfN wettelijke verankering van mediation net zo goed als Van der Steur omarmt. Aanvankelijk waren er zeker zorgen over de concrete invulling van de regeling, maar inmiddels heeft Van der Steur de wetsvoorstellen dusdanig aangepast dat de MfN op hoofdlijnen heel goed met de voorstellen kan leven. Er zijn nu nog slechts marginale bezwaren overgebleven, die waarschijnlijk grotendeels zullen verdwijnen indien Van der Steur gehoor geeft aan een aantal amendementen dat is ingediend en voorstellen die zijn gedaan.”
Over de angst die nog steeds bij een aantal betrokken groepen leeft, zegt Bosnak: “Een groot deel van die angst lijkt inmiddels achterhaald. Partijen zijn geschrokken van de eerste versie van het wetsvoorstel en die angst siddert nog een beetje na.” In een artikel dat binnenkort in het Tijdschrift voor Conflicthantering verschijnt geeft Bosnak aan dat de wetsvoorstellen vooral een paradigmawijziging tot doel hebben: “Voor kwesties waar een relationele dimensie speelt moeten wij af van de Pavlov–reactie “see you in court”. Zelf oplossen van conflicten moet de natuurlijke, eerste optie zijn; pas wanneer dat niet lukt, ook niet onder begeleiding van een deskundige mediator, dan is de rechter aan zet.”
Geen daadwerkelijke verplichting
Bosnak benadrukt dat nooit sprake is geweest van een daadwerkelijke verplichting tot mediation. Partijen zullen alleen, zodra zij bij de burgerlijke rechter komen, moeten aangeven of zij eerst mediation geprobeerd hebben en zo niet, waarom niet. “Een dergelijke regeling zal het besef bij advocaten doen groeien dat er ook andere manieren zijn om geschillen op te lossen. Zij zullen hun cliënten hier beter over gaan informeren. Het is vooral een cultuuromslag, niets meer en niets minder.”
Veraart ziet de komst van de mediation-wetten op zichzelf niet met angst en beven tegemoet, maar begrijpt critici wel zodra de wetsvoorstellen in samenhang worden bezien met andere maatregelen, zoals de verhoging van de griffierechten en de voorgenomen bezuinigingen in de gefinancierde rechtsbijstand. Veraart: “Als je al deze maatregelen bij elkaar optelt tekent zich toch een patroon af dat weinig hoopgevend is. Het wordt voor rechtzoekenden steeds moeilijker en duurder om hun recht te halen bij een daadwerkelijke rechter. In die zin maak ik me wel degelijk zorgen over de toegang tot het recht.”
Over de regeling dat eerst mediation geprobeerd moet zijn alvorens partijen zich tot de rechter kunnen wenden zegt Veraart: “Ook al is dit wellicht geen keiharde wettelijke verplichting, er wordt wel een vorm van dwang aangebracht. Partijen die bij de rechter komen en niet eerst mediation hebben geprobeerd hebben iets uit te leggen. Ze beginnen dan in feite al met een achterstand.”
Niks tegen mediation
Veraart merkt nog wel op dat hij op zich helemaal niets tegen mediation heeft: “Mediation kan in veel gevallen een uitstekend middel zijn om een conflict op te lossen, maar niet altijd. Ik kan mij voorstellen dat in situaties waarin er sprake is van grote machtsverschillen mediation niet het beste middel is. Mediation leent zich meer voor gevallen waarin beide partijen belang hebben bij het instandhouden van een min of meer gelijkwaardige relatie.”
Maarten de Haas, die als voorzitter van de MfN de grootste belangenverenigingen van mediators vertegenwoordigt, benadrukt net als Bosnak dat het gros van de mediators zich op hoofdlijnen in de wetsvoorstellen kan vinden: “Er zijn weinig mediators die zich niet kunnen vinden in een wettelijke basis voor mediation. Wel zouden zij het liefst zien dat de uitvoering van de regeling zoveel mogelijk bij de beroepsgroep wordt gelaten. Tot nu toe is dat altijd naar tevredenheid verlopen.”
Over de vlieguren-eis merkt De Haas op: “Wij steunen onder andere het amendement Klein waarin wordt voorgesteld om deze harde eis niet in de wet, maar in een AMvB vast te leggen. Op die manier kan de eis gemakkelijker meebewegen met ontwikkelingen in de markt.”
De Haas ziet geen grote gevaren voor de toegang tot het recht: “Als mediation voor partijen geen geschikt middel is, dan moet het niet al te ingewikkeld voor partijen zijn om dit tegenover de rechter deugdelijk te onderbouwen. Ik vertrouw erop dat rechters coulant met zulke gevallen omgaan en partijen niet zullen terugsturen.”
