Mediation als verplichte stap voor het begin van de civielrechtelijke procedure kan de druk op de rechtspraak behoorlijk reduceren. Bovendien levert dit resultaten op waar alle betrokken partijen zich in kunnen vinden. De meeste civiele zaken zijn geschikt voor mediation, maar het wordt op vrijwillige basis nog te weinig ingezet. Aldus een aantal vooraanstaande mediators.
Aanleiding tot de Mr.-rondgang is de sinds gisteren in Italië van kracht geworden maatregel die mediation – met of zonder bijstand van een advocaat – voorafgaand aan alle civiele procedures verplicht stelt. Deze maatregel is bedoeld om het Italiaanse rechtssysteem te ontlasten. Italië zou volgens recent onderzoek van de Wereldbank een achterstand hebben van meer dan vijf miljoen zaken. Dit meldde het Advocatenblad in haar nieuwsbrief van vorige week.
Het lijkt er op dat in Nederland ook belangstelling bestaat voor zo’n soort systeem. Nu biedt de rechter op verschillende momenten in de gerechtelijke procedure – meestal tijdens de mondelinge behandeling of comparitie – mediation aan. De rechter wijst partijen daarbij op de kosten van het voortzetten van de gerechtelijke procedure en hij wijst vaak ook op de procesrisico’s (over en weer). Als partijen voor mediation kiezen, kunnen zij direct naar het mediationbureau bij de betreffende gerechtelijke instantie om een mediator uit te kiezen. De procedure wordt dan geschorst. In ongeveer 60% van deze gevallen eindigt de procedure door een mediationovereenkomst.
Mediation als opleidingsonderdeel
Machteld Pel, mediator en raadsheer-plaatsvervanger bij het Gerechtshof Arnhem, vindt dat een grote achterstand in zaken nooit de (enige) reden mag zijn voor het invoeren van verplichte mediation. “Het moet gaan om de meest geschikte oplossingsmethode voor de mensen en hun probleem. Nederland is overigens het enige Europese land waar mediation binnen de rechtspraak zo structureel is ingevoerd. Het is hier al heel goed geregeld.” Toch ziet Pel wel kansen in verplichte mediation. Vooral in arbeids- en familiezaken kan dit effectief zijn. “Mensen kiezen niet gemakkelijk voor mediation, omdat ze niet graag met de ‘vijand’ om de tafel gaan zitten. In hun ogen is dat contraproductief. Ze zijn niet goed op de hoogte van mediation en weten niet welke resultaten hiermee geboekt kunnen worden.” Daarom vindt Pel dat mediation als verplicht vak in de rechtenstudie en advocatenopleiding moet worden opgenomen. Dan kunnen betrokkenen veel eerder en goed worden gewezen op de verschillende oplossingsmethoden. Pel: “Er worden betere keuzes gemaakt als iedereen, die zich op de juridische werkvloer met conflicten bezighoudt, verstand heeft van de alternatieven en haar cliënten hier tijdig over adviseert.”
Petra Slingenberg, advocaat en (scheidings)mediator bij Delissen Martens, ziet een maatregel zoals in Italië wel zitten. “Het is effectiever om te onderzoeken of mediation een mogelijkheid is voordat überhaupt een zaak aanhangig wordt gemaakt. Je onderzoekt dan eerst het onderliggende conflict en de achterliggende belangen. Dat is beter dan het direct over de inhoud te hebben en later in de procedure alsnog via mediation proberen te schikken. Dan is het conflict vaak al geëscaleerd en is de kans op een minnelijke oplossing heel klein, omdat partijen niet meer of veel minder gemotiveerd zijn om het nog onderling op te lossen.”
Zeker 50% van alle civiele zaken kan volgens Slingenberg worden opgelost met de alternatieve vorm van geschilbeslechting. “In het familierecht ligt dat percentage nog veel hoger, ongeveer 70%.” Verplichte mediation zou dus de druk op de rechtspraak enorm kunnen verminderen. Daarnaast blijft de relatie tussen partijen behouden of zorgt het ervoor dat deze onnodig (verder) beschadigd raakt. Dit is zowel in familiaire zaken als in zakelijke conflicten van essentieel belang. Immers, als men zich emotioneel over de kwestie heen kan zetten, lukt het ook beter om de zaak achter zich te laten en verder te gaan. Slingenberg benadrukt dat voor een succesvol resultaat via mediation wel de juiste volgorde aangehouden moet worden: “Eerst de onderliggende belangen van de zaak belichten en uitzoeken wat de werkelijke oorzaak is van het conflict, daarna pas kijken naar de inhoud en de (financiële) afwikkeling”.
Kaf tussen het koren
Ook Paul de Gier, advocaat en (scheidings)mediator bij SmeetsGijbels en bestuurslid van de vereniging van Familierecht Advocaten Scheidingsmediators, gelooft dat verplichte mediation verlichting kan geven. “Veel zaken kunnen uit de rechtszaal blijven als kwalitatief goede mediation wordt toegepast. Maar alles valt of staat met kennis van het vak. Het moet een goede mediator zijn die ook deskundig is op het rechtsgebied van het geschil. Niet-gespecialiseerde mediators kunnen vaak de consequenties van de gemaakte afspraken niet overzien. Dat zou uiteindelijk eerder kostenverhogend werken dan kostenbesparend, omdat er bijvoorbeeld alsnog een deskundige moet worden ingeschakeld om de afspraken in overeenstemming met het geldende recht te brengen.” De Gier vervolgt: “‘Mediator’ is geen beschermde term. Iedereen kan een bordje met daarop ‘mediator’ op de muur spijkeren, daardoor zit er veel kaf tussen het koren. Men moet oppassen voor charlatans.”
Daan de Snoo, directeur van het Nederlands Mediation Instituut (NMI), is het met De Gier eens dat alleen gespecialiseerde mensen bepaalde zaken moeten aanpakken. “Het staat voor ons ook vast dat als je bijvoorbeeld in de familiepraktijk wil kunnen ‘mediaten’, je ook over de nodige (juridische) kennis moet beschikken. Momenteel ontwikkelt het NMI een profiel waaraan een family-mediator moet voldoen.”
Partijen moeten zich tijdens het mediation-proces kunnen laten bijstaan door een advocaat, zeker als de mediator geen relevante juridische kennis heeft. Dat zegt Slingenberg. “Betrokkenen moeten weten wat hun rechten zijn. Ik geef er de voorkeur aan dat advocaten in mediation-zaken met niet-gespecialiseerde mediators bij het eerste gesprek aanwezig zijn en aan het eind van het proces in de gelegenheid worden gesteld om de overeenkomst te toetsen aan de wettelijke regeling(en) of dat zij die regel(s) erin verweven.” Slingenberg benadrukt dat bij het mislukken van mediation deze advocaten hun cliënten ook weer moeten kunnen bijstaan tijdens de eventuele gerechtelijke procedure.
“In Griekenland hebben ze de plank volledig misgeslagen”, zegt De Snoo. “Daar moet de mediator ook advocaat zijn en partijen moeten ieder worden bijgestaan door een advocaat gedurende het hele proces. Hierdoor is het een soort aparte rechtspraak geworden.” Volgens De Snoo wordt overigens met zo’n systeem het mediationdomein aan de advocatuur toebedeeld en kan dat niet bedoeling zijn.
Verplicht onderzoeken
Slingenberg is van mening dat mediation voor het gros van de civiele zaken productief is. “Ook voor heel principiële zaken. In negen van de tien gevallen is alles terug te voeren op emoties. Die emotionele schade moet eerst hersteld of erkent worden. Daarna zijn mensen tot veel meer bereid en kun je vanuit een staat van volwassenheid weer objectief kijken naar een zakelijk conflict.”
De Gier denkt ook dat bijna alle zaken geschikt zijn om op alternatieve wijze te beslechten, maar hij zegt dat niet altijd alle partijen daarvoor geschikt zijn. “Maar in de situaties waarin mensen nog bereid zijn om te praten, kan het succespercentage oplopen tot wel 80%.”
De Snoo meent dat juist hierom een algemene verplichting tot mediation niet kan bestaan. “Sommige zaken lenen zich hier gewoon niet voor. Soms willen partijen alleen beantwoording van een rechtsvraag, omdat zij van mening verschillen over de uitleg van het recht. Zij moeten dan rechtstreeks naar de rechter kunnen.” Wel lijkt het De Snoo zinvol om te eisen dat partijen vooraf onderzoek doen naar de mogelijkheden tot een onderlinge oplossing en dat partijen bij de rechter moeten kunnen aantonen dat zij dit ook daadwerkelijk geprobeerd hebben.
