Het aantal extern gefinancierde hoogleraren wordt namelijk niet bijgehouden in bijvoorbeeld een register. Vaak hebben de universiteiten zelf niet eens het overzicht; sommige universiteiten hadden een half jaar nodig om het FD te informeren. De krant telde uiteindelijk in totaal 1178 leerstoelen, oftewel leeropdrachten die de betreffende financier en universiteit in samenspraak in het leven te roepen. Daarmee gaat het om één op de vijf hoogleraren.
Wanneer de universiteiten worden vergeleken, blijkt de Universiteit van Amsterdam de meeste bijzonder hoogleraren te hebben aangetrokken: 241, een derde van alle UvA-hoogleraren. Aan de Open Universiteit zijn slechts tien professoren ‘van buiten’ verbonden. Als sector gaat de zorg aan kop wat betreft externe bekostiging, met maar liefst 147 leerstoelen. Maar ook de zakelijke dienstverlening, waartoe advocaten, accountants, consultants en onderzoeksbureaus behoren, is goed vertegenwoordigd: 112 hoogleraren.
PWC en AKD
De geldschieters betalen vaak meer dan één hoogleraar. De bijna twaalfhonderd leerstoelen worden bekostigd door 698 verschillende financiers. Wetenschappelijke onderzoeksinstituten gaan voorop, zoals de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) met 61 stuks en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) met 42. Het bedrijfsleven komt niet aan dergelijke aantallen – Philips heeft er de meeste met twaalf. In de juridische sector worden bijzonder hoogleraren bijvoorbeeld gefinancierd door advieskantoor PWC (drie) en advocatenkantoor AKD (twee).
Externe financiering van de wetenschap is op zichzelf niet het probleem, gebrek aan transparantie wel. Volgens het FD lieten elf wetenschappers de financier van hun leerstoel onvermeld in ten minste één van hun meest recente drie publicaties. Het gevaar van beïnvloeding ligt daarbij op de loer.
Dubbele petten
Overigens speelt dit risico, zeker waar het de rechtswetenschap betreft, niet enkel bij de constructie van de bijzondere hoogleraar. Ook de combinatie van een ‘gewoon’ door de universiteit betaald (deeltijd)hoogleraarschap met een commerciële bijbaan kan wringen. Ten aanzien van het belastingrecht werd eerder bekend dat een ruime meerderheid van de hoogleraren er een dubbele pet op nahoudt.
Jan Vleggeert, hoogleraar en hoofd van de afdeling Belastingrecht van de Universiteit van Leiden, is al langer bijzonder kritisch op deze verstrengeling van wetenschap en commercie. Tegen het FD vertelt hij nu dat het gebrek aan openheid hierover riskant is voor de “algemene balans” van onafhankelijke wetenschap, omdat “niemand in de gaten houdt hoeveel onderzoek nog wel belangeloos wordt uitgevoerd in een bepaald vakgebied.” Volgens Vleggeert is een hoogleraar op het gebied van fiscaliteit zonder dubbele pet inmiddels zeldzaam.
