Het WHO heeft het corona-uitbraak, officiële naam 2019-nCoV, tot een pandemie verklaard. Vele landen hebben noodmaatregelen getroffen. China, vermoedelijke oorsprong van de virus, heeft hele regio’s geïsoleerd, Italië, voornaamste brandhaard van corona in Europa, heeft vergaande maatregelen getroffen en nu volgen ook Portugal en Spanje. En Nederland?
Hoe zou een noodtoestand er in Nederland uitzien? En wat is de wettelijke grondslag?
Internationaal recht en het Statuut
Het internationaal recht (artikel 12 ICESCR en artikel 11 ESH) verklaart het recht op gezondheid en dus de volksgezondheid tot fundamenteel mensenrecht. Conform artikel 29 van het Weens Verdragenverdrag bindt een verdrag elke verdragsstaat ten opzichte van haar gehele grondgebied; in casu dat van het Koninkrijk der Nederlanden, bestaande uit de landen Aruba, Curaçao, Nederland en Sint Maarten. Volgens artikel 43 lid 1 van het Statuut voor het Koninkrijk is echter de zorg voor de verwezenlijking van fundamentele mensenrechten, a fortiori het recht op gezondheid, een landsaangelegenheid.
Nederland: de Wet publieke gezondheid
Voor Nederland betekent artikel 43 lid 1 Statuut dat de overheid op grond van artikel 22 lid 1 van de Grondwet maatregelen neemt ter bevordering van de volksgezondheid. Met het oog op de Grondwet is de Wet publieke gezondheid (Wpg) in het leven geroepen. Op grond van artikel 20 lid 2 is bij regeling van de minister voor Medische Zorg en Sport, Bruno Bruins (VVD), onder verantwoordelijkheid van minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Hugo de Jong (CDA), 2019-nCoV als een infectieziekte behorend tot ‘groep A’ van deze wet aangewezen. Onder groep A vallen ex artikel 1 Wpg ook MERS-CoV en SARS. Ingevolge Hoofdstuk V van voornoemde wet kunnen dan, zowel burgemeesters en wethouders van de respectieve ‘crisisregio’s’ – grofweg (delen van) provincies –, als de minister(s), vergaande maatregelen nemen ter preventie van de spreiding van de ziekte. Te denken valt aan maatregelen zoals het intrekken van horeca- en drankvergunningen en het beperken van het recht op vereniging, welke dan in principe voor zes maanden hebben te gelden.
Ten aanzien van individuen kan gedwongen isolatie (thuisquarantaine), medisch onderzoek en quarantaine, op verzoek van de officier van justitie en nadat een rechterlijke toetsing doorstaan wordt, door de burgemeester gehandhaafd worden. Voor (lucht)havens kunnen verscherpte sanitaire eisen gaan gelden en (lucht)vaartuigen kunnen aan het vrije verkeer onttrokken worden. Dit betekent dat vluchten en vaarreizen geschrapt worden.
Caribisch Nederland
Ook voor de openbare lichamen Bonaire, Saba en Sint Eustatius (BES) is de wet met verwijzing naar de relevante BES-wet- en regelgeving van toepassing verklaard. Dezelfde vergaande maatregelen met betrekking tot vlieg- en vaarverkeer kunnen ook daar getroffen worden. Gezien de geringere medische capaciteit van de eilanden en om geen extra druk te leggen op de medische infrastructuur van Curaçao en Sint Maarten, is het verstandig dat, net als Curaçao gedaan heeft, alle Europese vluchten en cruises in ieder geval naar Bonaire zijn opgeschort.
Uitzonderingen en beperkingen vrij verkeer
Voor degenen die het niet is opgevallen: Denemarken, Tsjechië en Polen houden de grenzen dicht voor alle niet-burgers. Hoe is dat binnen de Schengenzone mogelijk? Binnen de Schengenzone hebben alle burgers van de Schengenstaten recht op vrij verkeer. Betekent dit nu dat de Schengenstaten alle burgers van zulke staten tot zijn grondgebied moet laten? Nee. Ingevolge artikel 29 van de Richtlijn 2004/38 (Vrij verkeer van personen) kunnen in verband met volksgezondheid beperkingen aan het vrij verkeer worden opgelegd. Dit is de vermoedelijke wettelijke basis van de maatregelen van Denemarken, Tsjechië en Polen. Voor Nederland behoort dit ook tot de mogelijkheden. Wat Aruba, Curaçao en Sint Maarten betreft is artikel 3 lid 2 jo. 5 Vierde Protocol EVRM de rechtsgrond voor vergelijkbare maatregelen.
Conclusie: nog veel mogelijk
Vooralsnog is de Nederlandse regering erg terughoudend geweest met het nemen van maatregelen om 2019-nCoV te bestrijden. Met het oog op economische belangen is dit begrijpelijk, mijns inziens gaat volksgezondheid voor. Er wordt tot nu toe erg veel gewicht gelegd op het zelfregulerend vermogen van de samenleving. Hoe lang is dat vol te houden?
Lees hier meer: ‘Mag je je verzetten tegen quarantaine? En nog 5 juridische vragen over het coronavirus’, Het Parool 15 februari 2020.
