Voordat ik het wetsvoorstel bespreek, zal ik eerst even kort de situatie schetsen van een jaar geleden. Vorig jaar spanden een aantal organisaties, waaronder de FNV en Platform Burgerrechten, een rechtszaak aan tegen de Staat om SyRI onverbindend te laten verklaren. De inzet van SyRI zou strijdig zijn met de mensenrechten. De zaak werd gewonnen en de Staat ging niet in hoger beroep. Daarmee was de kous af. Alhoewel, er ligt momenteel wederom een omstreden wet klaar die voor soortgelijke zorgen aanleiding geven.
Wat is er nu aan de hand?
Het Systeem Risicoindicatie (SyRI) was een instrument dat anonieme data koppelt en analyseert met behulp van een aantal procedures om zo risicomeldingen te genereren. Een risicomelding maakt een (rechts)persoon onderzoekswaardig in verband met mogelijke fraude. Er is een wetsvoorstel ingediend dat op SyRI lijkt qua privacyproblematiek. Het doel van deze nieuwe wet is het makkelijker uitwisselen van gegevens voor zwaarwegende algemene belangen, zoals bestrijding van fraude en georganiseerde criminaliteit. De wet moet een juridische basis bieden voor het systematisch delen en verwerken van persoonsgegevens, waaronder profilering. Het aanvankelijke wetsvoorstel is door de Raad van State als niet effectief beoordeeld, omdat het een te ruime reikwijdte had en te weinig specifiek was. Het voldeed niet aan de eisen van artikel 10 Grondwet (eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer).
Brandbrief
Zowel de FNV als Platform burgerrechten en enkele andere burgerorganisaties (vanaf nu: FNV c.s.) luiden anno 2021 opnieuw de noodklok (net zoals zij deden tijdens de SyRI-rechtszaak). Het wetsvoorstel Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS) zou volgens FNV c.s. opnieuw een inbreuk maken op mensenrechten. Hierop hebben zij een brief gestuurd naar de Eerste Kamer, omdat de WGS in strijd zou zijn met artikel 10 Grondwet.
De WGS maakt gegevensuitwisseling tussen publiek-private samenwerkingsverbanden per AMvB mogelijk zonder een parlementaire controle aan de reikwijdte van de wet toe te voegen. Deze wetsconstructie verdraagt zich volgens deze organisaties niet met de waarborgen uit artikel 10 Grondwet, dat alleen beperkingen toelaat krachtens formele wetgeving. De organisaties vinden het dan ook onbegrijpelijk dat de overheid een delegatiebevoegdheid wil leggen bij de uitvoerende macht die ‘zeer verregaande dataverwerkingen legitimeert zonder tussenkomst van de wetgever’.
Zwarte lijst
De WGS heeft aldus een vrijwel onbeperkte werking volgens deze organisaties. Het is voor de burger onder deze wet onmogelijk na te gaan welke persoonsgegevens over hem of haar worden uitgewisseld, waar de informatie terecht komt en welke gevolgen dit heeft. In de brief wordt een vergelijking gemaakt met de toeslagenaffaire. De onsamenhangende gegevens die met de wet kunnen worden verzameld, zijn niet niet alleen feitelijk van aard, maar kunnen ook vermoedens en signalen betreffen net als zwarte lijsten. Hier zit volgens deze partijen ook het gevaar. Er wordt met deze wet een uitgebreid en omvangrijk netwerk gecreëerd tussen private en publieke instanties, waarbij gegevens van burgers worden uitgewisseld en gecombineerd.
De brief wordt afgesloten met de constatering dat een soortgelijke dataverwerking aan de basis heeft gelegen van de toeslagenaffaire. De wet verdient aldus een grondige en kritische heroverweging van grondrechtelijke waarborgen door de Eerste kamer, want het wetsvoorstel is al door de Tweede Kamer aangenomen. Ik ben benieuwd of het wetsvoorstel door de Eerste Kamer alsnog wordt aangenomen en of er anders nog een rechtszaak aankomt. De tijd zal het leren.
