Wat is de overeenkomst tussen het kabinetsbeleid op het terrein van de coronabestrijding en de belastingheffing in box 3? In beide gevallen moeten deskundigen worden ingezet om op intelligente wijze uit een lockdownsituatie te komen.
Bij COVID-19 vaart het kabinet op het kompas van het RIVM; voor de box 3-heffing doet het kabinet een beroep op onafhankelijke deskundigen én het CPB om te adviseren over de gevolgen van de arresten van de Hoge Raad over de vermogensrendementsheffing voor het verleden en aldus het box-3-dossier vlot te trekken. Maar inmiddels lijkt de coronacrisis ook roet in het eten te gooien van de voorgenomen box-3-aanpak van het kabinet. De lockdown waarin box 3 zich inmiddels al jarenlang bevindt, is uitzichtlozer dan ooit. Mijn advies: benoem niet alleen een commissie van wijzen om de problemen uit het verleden vast te stellen, maar vooral om een systeem te ontwerpen waarin voor de toekomst uitsluitend nog de werkelijke rendementen van belastingplichtigen worden belast.
Terug naar de onbezorgde zomer van vorig jaar, toen corona bij het grote publiek uitsluitend nog bekend was in de variant die met hoofdletter wordt geschreven. Op 14 juni 2019 besliste de Hoge Raad dat box 3 – zoals die gold in de jaren 2013 en 2014 – ‘op stelselniveau’ in strijd kan komen met het eigendomsgrondrecht van art. 1 EP bij het EVRM. Deze schending doet zich voor indien de belastingdruk in box 3 (van 1,2% in die jaren) hoger is dan het gemiddeld zonder (veel) risico’s te behalen rendement voor particuliere vermogensbezitters in die jaren. Zoals bekend, liet de Hoge Raad uiteindelijk achterwege om zelf te beslissen of sprake was van een schending op stelselniveau, omdat hij binnen de Nederlandse staatskundige verhoudingen toch geen plaats zag om te voorzien in een eventueel rechtstekort.
Hiermee leek de juridische kous af voor de jaren tot en met 2016 (tot die jaren gold het oude systeem). Voor de jaren vanaf 2017 (de ‘nieuwe variant’) lopen overigens ook al enige tijd massaalbezwaarprocedures tegen box 3. In deze zaken moet nog worden beslist door de Hoge Raad, maar het ziet er allemaal niet rooskleurig uit voor het kabinet, zelfs niet als de procedures worden gewonnen, want ook het nieuwe systeem gaat uit van fictieve rendementen. Daarbij wordt tevens verondersteld dat elke vermogensbezitter ten minste voor 33% belegt in risicovolle producten en daarmee een rendement behaalt van ruim 5% en vanaf een zekere vermogensomvang zelfs voor 100%!
Het kabinet – voorwaarts gericht als altijd – kwam direct na de arresten van 14 juni 2019 met een betere (mijns inziens: minder slechte) variant van de vermogensrendementsheffing om alle bezwaren weg te nemen. Deze variant moet vooral spaarders gaan ontzien vanaf 2022. Maar de politieke dimensie bleek weerbarstiger. De Tweede Kamer vroeg namelijk aan de parlementair advocaat of het oordeel van de Hoge Raad niet tóch juridische repercussies moest hebben voor het verleden. Het advies aan de Tweede kamer luidde dat de regering als gevolg van het arrest juridisch verplicht zou zijn om (i) vast te stellen of box 3 voor de genoemde jaren in strijd komt met het EVRM en – zo ja – (ii) deze schending te herstellen. Om te beoordelen of de in het advies genoemde verplichting daadwerkelijk bestaat, heeft de regering de eerdergenoemde deskundigen en het CPB aan het werk gezet.
Zie hier de oorsprong van de lockdownsituatie waarin het kabinet zich ten aanzien van box 3 begeeft en waar het op intelligente wijze uit probeert te komen. Voor het verleden zit het inmiddels muurvast. Als de deskundigen vaststellen dat de rendementen in 2013 en 2014 onder de 1,2% zijn gebleven (wat zomaar eens zou kunnen) én een juridische verplichting bestaat om rechtsherstel te bieden (wat gezien de samenstelling van de deskundigen niet uit te sluiten valt), dan is het natuurlijk wachten op de vraag hoe het zit met de jaren 2015 en 2016 en vervolgens natuurlijk ook hoe het met de budgettaire impact hiervan is gesteld. Zeker nu het belastinggeld inmiddels met grote scheppen uit de schatkist wordt gehaald, komt dit extra pijnlijk aan.
Maar ook dan is de gifbeker nog niet leeg. Want zelfs als de deskundigen van oordeel zouden zijn dat een buitensporig zware last of verplichting tot herstel ontbreekt (voor de oude jaren), doet de coronacrisis het op slot geraakte box-3-dossier geen goed. Het nieuwe systeem vanaf 2017 veronderstelt namelijk dat belastingplichtigen met een groter vermogen risicodragend beleggen en daarmee een gemiddeld rendement behalen van ruim boven de 5% (2017: 5,39%, 2018: 5,38%, 2019: 5,59%, 2020: 5,28%). Zelfs in de laagste schijf worden vermogensbezitters geacht ten minste 33,33% risicodragend te beleggen en, zoals gezegd, in de hoogste schijf zelfs de volle 100%! Terwijl de beurskoersen wereldwijd op 1 januari 2020 – de peildatum voor box 3 – uitzonderlijk hoog stonden, zijn deze inmiddels scherp gedaald. Maar voor belastingplichtigen maakt dat niet uit; zij blijven in box 3 belasting betalen alsof dit niet zo is! In de lopende massaalbezwaarprocedures tegen het systeem vanaf 2017 zal dit ongetwijfeld worden aangegrepen om de onrechtvaardigheid van het box-3- systeem te demonstreren. En ook het voorgestelde systeem dat vanaf 2022 moet gaan gelden, waarbij alle vermogensbestanddelen (met uitzondering van spaargeld) geacht worden te renderen tegen 5,33%, is het volharden in een fictief systeem tegen de achtergrond van zulke koersbewegingen simpelweg onhoudbaar. Ik concludeer dan ook dat de lockdownsituatie waarin box 3 zich inmiddels bevindt uitzichtlozer is dan ooit. Alleen een systeem waarin voortaan de werkelijke rendementen van belastingplichtigen worden belast, kan het box-3-dossier van het slot halen. Ook hier is de inzet van deskundigen voor een intelligente ontsnapping uit de lockdown onontbeerlijk.
