Ieder jaar raakt acht procent van de Nederlanders verwikkeld in gedoe met de buren. Na consumentenklachten, en ruim voor vermogensdelicten, is dit het meest voorkomende juridiseerbare probleem. In bevolkingsonderzoek is het gemiddeld niet het zwaarste probleem, maar zo’n 100.000 Nederlanders vinden dat de relatie met de buren hun leven gedurende de afgelopen vier jaar in (zeer) grote mate negatief heeft beïnvloed. Daar komt veel stress bij kijken en ook de nodige dreiging van geweld.
Niet gek dat een prototype voor een nieuwe vorm van burenrechtspraak in de zomer van 2013 alle media haalde. Na een poging tot buurtbemiddeling zal de burger op burenrechter.nl het probleem aan de orde kunnen stellen, in zijn eigen woorden, en geholpen door een menu met vragen. De buurman (m/v) wordt per mail gevraagd om zijn verhaal te doen. Dan komt er een online dialoog, met de spelregels over bomen, muren en geluidsoverlast onder handbereik. Lukt dat niet, dan is er eerst een medewerker van de rechtbank die bemiddelt. Vervolgens kan een rijdende rechter aan huis komen. De rechter kijkt rond, bespreekt de zaak en doet mondeling uitspraak, die hij vastlegt op zijn iPad. Buurman en buurvrouw betalen naar mate ze rechterlijke diensten nodig hebben. Dat wordt nooit meer dan zo’n 1200 euro per persoon.
Rechters, met wie wij het prototype bij HiiL Innovating Justice ontwikkelden, stonden beschaafd te springen om met de nieuwe procedure te gaan werken. De minister, Kamerleden en de Raad voor de rechtspraak zagen onmiddellijk dat dit de toekomst was: een combinatie van online geschiloploplossing, mediation en het beste uit de rechtspraak. 1 januari 2014 zou een pilot beginnen.
Tegenwerking
En toen begon de rechtsstaat zachtjes tegen te werken. Voor de rechter die het project trok, en met hart en ziel de burenrechter belichaamde, was het tijd om te rouleren naar strafrecht. Mensen online vragen wat er aan de hand is, wat hun belangen zijn en mogelijke oplossingen? Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering 1839 gaat uit van een vordering. De wetgevers op het ministerie van Veilgheid en Justitie vonden het al heel wat om digitaal indienen van processtukken mogelijk te maken en de procedure te vereenvoudigen. Dus zal burenrechter.nl ook onder de komende wet niet mogelijk worden. Een experimenteerbepaling dan? Neen, dat hoort niet in het procesrecht.
Een online geschiloplossingsplatform komt er evenmin. De rechtspraak wil digitale procedures niet op de markt inkopen, maar in eigen beheer ontwikkelen. Veiligheids- en privacyrisico’s worden na de onthullingen van Snowdon een grote kopzorg. De eigen automatiseringsafdeling investeert al zestig miljoen in KEI, een megaproject om processtukken via pdf uit te wisselen en in een digitaal dossier te brengen. De 500 man bij de IT-afdeling van de rechtspraak zijn daar vol mee belast.
Na een jaar besluit de inmiddels ingestelde stuurgroep dat men toch de markt nodig heeft. Er komt een minitender voor een applicatie waarop een pilot van 100 zaken kan worden gedaan. Daarna zal de applicatie niet meer worden gebruikt.
In de leiding van de rechterlijke macht is er ondertussen niemand die zichtbaar en consequent de verantwoordelijkheid neemt dat buren hun recht krijgen. Een goede rechtbankpresident kijkt welwillend naar innovatie, maar nog beter naar de financiering. Dat systeem werkt zo dat geen rechtbank echt belang heeft om nieuwe, betere procedures aan te bieden. Burgers zelf laten betalen naar rato van de waarde van hun woning? Dat past niet in het wettelijke stelsel van griffierechten.
Onverstoorbaar gaan de nog altijd zeer gemotiveerde projectleiders van de rechtbanken Utrecht en Den Bosch door met het opzetten van hun pilot. Het worden 100 zaken, voorlopig met papieren formulieren. Op vrijwillige basis, zodat alleen de grootste lieverds onder de buren er in zullen stappen. Toch haalt zelfs deze mini-pilot het NOS Journaal. De rechtsstaat maalt door.
In 2014 zijn we weer 25.000 zware burenruzies verder.
