Vrouwen zijn sinds kort in de rechtspraak in de meerderheid. Dit was voor twee studenten van de Hogeschool van Amsterdam aanleiding om voor hun afstudeerscriptie onderzoek te doen naar vrouwen in de rechtspraak. Fatima Aguersif en Jamila El Bouhali hadden drie triggers voor hun onderwerp. Ze hebben zich met dit onderwerp heel wat op de hals gehaald, maar de resultaten zijn heel erg interessant. Als hun praktijkbegeleider bij de rechtbank ben ik zo trots op het eindresultaat dat ik er hier graag een paar dingen uitlicht die ik zelf bijzonder vind.
De verbazing van Marokkaanse afkomst
De eerste trigger was het verhaal van een verdachte van Marokkaanse afkomst die pas na de uitspraak begreep dat die drie vrouwen echte rechters waren, maar tot die tijd had gedacht dat zijn zitting een grap was.
Fatima en Jamila hebben 67 veroordeelden geenqueteerd, via het inloopspreekuur van de reclassering. Daaruit kwam naar voren dat vooral veroordeelden van Marokkaanse afkomst bezwaar hadden tegen berechting door een vrouw: 17 van de 19 veroordeelden van Marokkaanse afkomst troffen een of meer vrouwen tegenover zich. 13 daarvan hadden liever een man, of alleen mannen, gehad. Vooral vrouwelijke colleges stuitten op weerstand.
Van de 16 veroordeelden van Antilliaanse afkomst en de 15 van Surinaamse afkomst had slechts een enkeling liever geen vrouw gehad als rechter.
De onderzoekers hebben ook 14 advocaten geinterviewd. Er zijn er bij die denken dat die voorkeur van veroordeelden van Marokkaanse afkomst samenhangt met hun probleem met gezag, vooral van vrouwen, in het algemeen.
Fluwelen tongval
De tweede trigger was een uitspraak van advocaat Theo Hiddema, die zei met fluwelen tongval, een knipoog en een kwinkslag de zachtmoedigheid bij de dames (de vrouwelijke rechters)van te prikkelen. De geinterviewde advocaten zijn zeer gemengd in hun oordeel. Je probeert natuurlijk de spanning weg te nemen, maar of dat bij vrouwen anders gaat dan bij mannen, daarover zijn ze het helemaal niet eens.
Ook de 12 rechters die geinterviewd zijn hadden daar zo hun mening over. Ze vonden allemaal dat het niet professioneel is: een knipoog is overdreven, heel fout, kletskoek, heeft geen invloed, werkt averechts, hij overschat zichzelf qua charme.
Vrouwen zijn te soft
Joost Eerdmans zei vorig jaar een keer dat vrouwelijke rechters te soft oordelen, en dat als gevolg daarvan de straffen voor geweldsmisdrijven steeds lager worden. Dat was de derde trigger.
Deze trigger riep allerlei vragen op, ook heel verschillende.
Zijn vrouwelijke rechters meer emotioneel betrokken bij zaken dan mannen?
Straffen ze minder hard, of juist harder? Heeft de samenstelling van een college invloed op de uitspraak? Moeten er voor zedenzaken verplicht gemengde colleges komen?
Laten we om te beginnen vaststellen dat deze vragen wetenschappelijk lastig te beantwoorden zijn omdat ze te complex zijn en soms ook normatieve oordelen inhouden.
Maar laten we eens zien wat de geinterviewden erover zeiden:
Zijn vrouwelijke rechters meer emotioneel betrokken bij zaken?
De rechters vinden in het algemeen van niet. Als ze om voorbeelden wordt gevraagd lijkt het wel dat de mannen meer emotie ervaren bij zaken dan de vrouwen.
Ook de advocaten stelden vast dat er hier en daar wel eens een man was die het wat te kwaad had bij een nare zaak, maar over het algemeen overheerst het oordeel dat de rechters professioneel zijn en geen last van hun emoties blijken te hebben.
Straffen vrouwen harder of juist minder hard?
De 14 advocaten vinden in grote meerderheid dat er geen aanwijsbaar verschil is: 12 van de 14 beantwoorden de vraag ontkennend, en van twee wordt niet duidelijk wat hun ervaring is.
Bij de rechters is de eensgezindheid nog groter: geen van de 12 rechters ziet een verschil in straffen dat terug te voeren is op de sekse van de rechter.
Dit beeld is des te interessanter tegen het licht van de discussie over de toelating van vrouwen tot het rechtersambt. Deze discussie werd bijna een eeuw lang gevoed – door de mannelijke tegenstanders – met de stelling dat vrouwen door hun emotionaliteit niet in staat zouden zijn tot rechterlijke oordelen.
Er was onder de geinterviewde rechters geen steun voor de gedachte dat in zedenzaken standaard een gemengd college de zaak zou moeten berechten. Een rechter liet weten dat ze, als ze omwille van het feit dat ze een vrouw is van een zaak wordt gehaald, direct ontslag zou nemen. Ook de advocaten vonden het in meerderheid niet nodig om verplicht een gemengd college op een zedenzaak te zetten, al zou het voor het beeld wellicht toch beter zijn.
Er zijn toch orientatiepunten?
Naast de professionaliteit werd voor de objectiviteit van de rechters vooral verwezen naar de orientatiepunten, die voor veel voorkomende strafbare feiten een richtsnoer aangeven voor de strafmaat. Die orientatiepunten kwamen nog een keer terug in het onderzoek bij de vraag waarom er zoveel vrouwen rechter zijn geworden.
De grote toestroom van vrouwen houdt onder meer verband met de mogelijkheid om part time te werken en zo werk en gezin te combineren. Vrouwen noemen deze factor vaak als reden om rechter te worden. Voor mannen geldt dat kennelijk niet. Zij noemen als motief vaker de afwisseling en de uitdaging.
De orientatiepunten zijn ontwikkeld om tegemoet te komen aan de wens van voorspelbaarder uitspraken. Die voorspelbaarheid wordt algemeen erkend als wenselijk. Daar hebben ze wel tot effect dat de vrije beslissingsruimte van de rechte kleiner wordt. Daarmee wordt het werk minder avontuurlijk, en de rechter wordt bij minder beslissingsruimte ook minder belangrijk. Daar wordt het rechterwerk minder leuk van, voor de mannen, en volgens mij voor de vrouwen trouwens ook.
