Zijn we er klaar voor? Met ingang van 1 maart 2016 dient de wettelijke regeling in te gaan dat een verdachte het recht heeft om bij ieder verhoor een advocaat aanwezig te laten zijn. Een fenomeen dat voor minderjarigen al enige tijd geldt en bij de FIOD sinds jaar en dag eerder regel dan uitzondering is. Op zich hoeft de aanwezigheid van een advocaat geen problemen op te leveren. Bij ernstige zaken wordt de raadsman al uitgenodigd, zij het dat deze mag meekijken in een videoruimte. Voordeel is wel dat je er als het ware boven op zit, maar ingrijpen als het ‘de verkeerde kant’ opgaat, is er niet bij. Dit is overigens ook in de nieuwe regeling niet de bedoeling. De advocaat krijgt meer een meekijkfunctie en als deze zich te veel met het verhoor bemoeit, behoort verwijdering zelfs tot de mogelijkheden. Het beeld uit de televisieseries waar een advocaat in discussie gaat met de verhoorders, vraagt wat het concrete bewijs is en de verdachte ter plekke van advies voorziet, is niet wat de wetgever voor ogen staat. Er zijn zowel advocaten als rechercheurs in alle soorten en maten, dus het zal wel even wennen zijn de komende tijd.
Toch is het de vraag wat er in de praktijk van terecht komt. Een eerste probleem is de vergoeding. In FIOD-zaken betreft het in de regel betalende cliënten waardoor de advocaat graag aanschuift. De meeste verdachten zijn echter min- of onvermogenden die over het algemeen ‘geld geen probleem’ vinden omdat ze het toch niet hebben, dus komt de aanwezigheid van een advocaat voor rekening van de overheid. Deze betaalt advocaten goed als het de eigen belangen aangaat, maar voor de belangen van de minder bedeelden, is het armoe troef. Voormalig staatssecretaris Teeven riep jaren geleden al geen problemen te hebben met de aanwezigheid van een advocaat bij het verhoor, maar voegde er meteen aan toe dat hij het niet ging betalen. Daar komt de huidige staatssecretaris van terug, maar het houdt niet over. Het huidige voorstel behelst een punt, dat is iets meer dan € 100,– per verhoor. Met een beetje pech duurt een verhoor zo’n drie uur, hetgeen neerkomt op een uurtarief van nog geen € 35,–. Volgens de loonwijzer verdienen thuiszorgmedewerkers, metselaars en koeriers een zelfde bedrag per uur. Hierdoor ben je al snel geneigd de cliënt te adviseren zich op zijn zwijgrecht te beroepen, hetgeen de vergoeding relatief gezien al snel doet stijgen.
Een ander probleem waar vooralsnog niet over is nagedacht is wat te doen als de advocaat op een dag meerdere verhoren dient bij te wonen na een vruchtbare piketdienst. Na de Salduz-gesprekken staat de recherche te trappelen om aan te vangen met de verhoren. Ik voorzie dan ook grote problemen, tenzij de piketadvocaat een clubje waarnemers achter de hand heeft. De recherche, maar daardoor ook de verdachten nodeloos laten wachten, is immers ook geen optie.
Ik houd mijn hart dan ook vast maar hoop dat het recht van een verdachte op bijstand tijdens het verhoor in de praktijk daadwerkelijk vorm krijgt en niet illusoir wordt door de hiervoor geschetste problemen bij de uitvoering.
