Merel Pontier (31) is twee weken in Nederland voor de lancering van het boek. Ze heeft een druk programma: boekpresentatie, lezingen, interviews, tv-optredens.
Sinds Pontier zes jaar geleden Mr. van de week was, is er veel veranderd in haar leven. Toen werkte ze nog bij de afdeling Bijzonder Onderzoek van zorgverzekeraar DSW, waar ze fraudeonderzoeken deed, en was sinds kort betrokken bij de Nederlandse Clinton Young Foundation. Nu is ze advocaat in Austin, Texas. En de terdoodveroordeelde Clinton Young is op borgtocht vrij.
Against all odds
In het boek staat het allemaal beschreven. Het verhaal van Pontier wordt afgewisseld met dat over de rechtszaak tegen Clinton Young, compleet met fragmenten uit rechtbankstukken. Pontier: “Toen Dolf met het boek begon hadden we niet kunnen bedenken wat voor wending de zaak zou nemen. Clinton is nu vrij, against all odds. Dolf heeft het allemaal live meegekregen. We spraken elkaar dagelijks. Hij is ook naar Texas gekomen, heeft Clinton en al mijn cliënten ontmoet.”
Geen eerlijk proces
Young belandde in 2003 als 19-jarige in een dodencel in Texas. Hij werd op basis van verklaringen van onder meer medeverdachte David Page (die daar strafvermindering voor kreeg) veroordeeld voor een dubbele moord. Zelf heeft hij altijd ontkend. Dna-, forensisch en ballistisch bewijs ontbraken.
Door toedoen van onder meer Pontier kwam het in het najaar van 2021 tot vernietiging van Youngs veroordeling. Er waren verschillende zaken aan het licht gekomen die twijfel aan zijn schuld opriepen; het Texas Court of Criminal Appeals oordeelde dat Young geen eerlijk proces heeft gehad en dat de zaak opnieuw moet worden gedaan. In januari 2022 kwam hij op borgtocht vrij. Als eerste ex-terdoodveroordeelde ooit, vertelt Pontier.
Wall Street
Al snel nadat Pontier in 2010 haar rechtenstudie in Rotterdam begon, werd ze gegrepen door het strafrecht. Omdat ze ook het Amerikaanse strafrechtssysteem interessant vond (mede door tv-series als CSI) , wilde ze graag stage lopen in de Verenigde Staten. Ze kwam terecht bij een New Yorks kantoor op Wall Street, gespecialiseerd in witteboordencriminaliteit. “Het waren grote zaken; cliënten werden verdacht van fraudes van tien, twintig, dertig miljoen dollar.” Pontier vond het werk op het kantoor heel interessant en ook het leven in het buitenland beviel haar wel. “Ik kwam daar als naïeve 21-jarige rechtenstudente, en moet je zien te overleven in een compleet nieuwe omgeving. Alleen al voor je persoonlijke ontwikkeling is zo’n stage heel leerzaam.”
Contrast
Terug in Nederland zag ze de documentaire Code Rood: De Doodstraf van Jessica Villerius, waarin Clinton Young werd geïnterviewd op death row. Het greep haar erg aan; het was een enorm contrast met de zaken die ze op het New Yorkse kantoor had gezien. “Dat betrof meestal steenrijke miljonairs. Ze zaten niet in voorarrest, maar kwamen gewoon op kantoor langs, en konden zich een goede advocaat veroorloven.” De documentaire liet een heel andere kant van het strafrechtbedrijf in de Verenigde Staten zien. “Het toonde het enorme verschil tussen rijk en arm. Als je een slechte advocaat en geen geld hebt om je straf af te kopen kun je − soms onterecht − jaren en jaren vast zitten.” Pontier wilde graag iets doen en begon met Young te corresponderen. Ze liep ook nog een stage, ditmaal bij een kantoor in New Orleans, Louisiana dat terdoodveroordeelden verdedigde.
Executiedatum
Eenmaal afgestudeerd wilde Pontier strafrechtadvocaat worden (en dan het liefst voor langgestraften). Maar er waren in 2016 amper vacatures. Ze kwam bij verzekeraar DSW terecht − “speurwerk naar fraude leek me ook wel wat”. Na anderhalf jaar werd ze trainee bij het Openbaar Ministerie. “Maar ik had al snel door dat dat het niet was voor mij. Ik wilde liever verdedigen dan vervolgen. Ik was bij het OM vooral bezig om verkeersboetes weg te werken, terwijl ik in mijn vrije tijd al betrokken was bij de Clinton Young Foundation. Op een gegeven moment werd Clintons executiedatum bekend. Dat was heel heftig. Toen realiseerde ik me dat het als hem geen goede hulp werd geboden afgelopen zou zijn. Ik móést erheen, om te kijken wat ik kon doen. Dat gevoel was heel sterk, en ik heb er geen spijt van gehad dat ik dat heb gedaan.”
Bar exam
De executie werd acht dagen voor de geplande datum uitgesteld. Tijdens nieuw onderzoek bleek dat op handschoenen met kruitsporen die vlak bij het lichaam van een van de slachtoffers waren gevonden dna van David Page zat.
Om Young − en anderen − echt van goede rechtsbijstand te kunnen voorzien, besloot Pontier dat ze Amerikaans strafrechtadvocate moest worden. “Het was me duidelijk dat ik er mijn werk van moest maken. Goede rechtsbijstand verlenen, zodat mensen een eerlijk proces krijgen en dwalingen kunnen worden voorkomen, is enorm belangrijk. De consequenties zijn in doodstrafzaken zo groot…” Pontier volgde eerst de master Capital Punishment aan The University of Texas; haar masterscriptie schreef ze over de zaak van een levenslanggestrafte die al 25 jaar vast zat (en die nu een van haar cliënten is). Vervolgens deed ze het bar exam, dat een slagingspercentage van twintig procent heeft voor niet-Amerikanen. “Ik heb er heel hard voor moeten studeren, het was echt het moeilijkste examen dat ik ooit heb gedaan. Maar gelukkig is het gelukt. Daar ben ik heel blij mee, de bar card heeft me veel gebracht.”
Fundraising
Sindsdien is Pontier een van de advocaten van Young. Ze staat namens de Clinton Young Foundation ook andere veroordeelden bij die levenslang of de doodstraf hebben gekregen. Ze werkt op basis van donaties. Het betekent dat ze zichzelf maar een klein salaris uitkeert en continu met fundraising bezig is; zo schreef ze bijvoorbeeld vorig jaar het boek Dodencel, waarvan de opbrengsten naar de Foundation gaan. Ze wil niks voor haar werk in rekening brengen, daar is ze heel principieel in. “Als ik dat zou doen kan ik alleen een kleine groep helpen die geld heeft; dan voeg ik niks toe, want zij kunnen naar andere advocaten gaan. Gevangenen zonder geld, die soms al twintig jaar in de gevangenis zitten, hebben harder bijstand nodig.”
Nee zeggen
Aanvankelijk werkte ze in haar eentje, maar inmiddels heeft Pontier regelmatig stagiairs uit Nederland. Ze is nu aan het kijken of het mogelijk is dat er een tweede advocaat bij komt. Ze hoopt dat dat lukt, want ze moet vaak nee zeggen. Met een zucht: “Er zijn te veel veroordeelden; in Texas heb je 4000 levenslanggestraften en 200 ter doodveroordeelden. Advocaten zoals ik zijn er te weinig. Per cliënt die ik heb, heb ik zeker tegen tien anderen nee gezegd. Zaken hebben heel veel aandacht nodig, je kunt het pas goed doen als je de tijd neemt. Voor een herzieningsverzoek moet je als een politieagent of detective vanaf het begin alles opnieuw bekijken.”
Nu ze wat meer hulp heeft, heeft ze iets meer tijd om te ontspannen. Naar de film, uit eten. En laatst is ze zelfs vier dagen met vakantie geweest. Dat was voor het eerst sinds ze in Amerika zit. De laptop ging wel mee. “Dit is werk waar je continu mee bezig bent. Het risico dat iemand de rest van zijn leven vast zit of wordt geëxecuteerd, zit altijd in je achterhoofd. Zoals ik ook tegen de stagiairs zeg: cliënten vertrouwen ons hun leven toe. Dat maakt het emotioneel zwaar. Dat Clinton vrij is gekomen gaf me wel een enorme boost, daar kan ik tien jaar mee vooruit. Een andere zaak waarmee ik bezig ben lijkt ook goed te lukken.”
Meer dan de daad
Hoe lang houdt ze dit werk vol, doet ze het over vijf jaar nog steeds? Vol overtuiging: “Jazeker. Over tien en twintig jaar ook nog, ik zie mezelf niet terugkomen naar Nederland. Ik heb de mooiste baan die er is.”
Pontier wordt in haar strijd tegen het Amerikaanse systeem gedreven door haar gevoel voor rechtvaardigheid, én door haar cliënten. “Die maken het alle moeite waard. Het zijn geen monsters, maar stuk voor stuk mensen, die ook allemaal hun mooie kanten hebben. De mens is altijd meer dan de daad. Al heb je natuurlijk ook onverbeterlijke seriemoordenaars, voor hen is levenslang een goede oplossing. Maar negen van de tien langgestraften hebben al vanaf hun jeugd de verschrikkelijkste dingen meegemaakt. In veel gevallen had de overheid moeten ingrijpen, dan was het niet zover gekomen. Veel gedetineerden hebben erge spijt, ze moeten leren leven met het feit dat ze iemand het leven hebben ontnomen. Na al die jaren in de cel zijn ze ook meestal niet meer dezelfde als toen ze hun daad begingen. Ik hoop dat het boek de lezer meegeeft dat mensen kunnen veranderen. En dat het wel heel hard en onomkeerbaar is als de staat hen als vergelding executeert. Daar wil ik tegen strijden.”
