Al sinds 2011 zijn Nederlandse banken steeds vaker betrokken bij internationale witwaspraktijken, en ze worden hiervoor ook steeds zwaarder beboet. In hoeverre is dit de schuld van de banken zelf, en hoe lang zou het huidige systeem nog voort kunnen bestaan?
Gulnara Karimova, artiestennaam Googosha en dochter van de Oezbeekse president, heeft al meer dan tien jaar een sleutelpositie binnen de Oezbeekse telecommarkt. Buitenlandse mobiele operators zoals het Nederlandse vimpelcom, Telia uit Zweden en de Russische MTS betalen graag smeergeld via onder andere de ING voor een 4G-frequentie van Gulnara. Sinds 2010 komen zulke affaires steeds vaker aan het licht, en ontvangen de banken ook steeds hogere boetes. Wat betekent dit voor de toekomst voor de Nederlandse banken? En in hoeverre zijn de banken überhaupt schuldig aan het verzaken van hun onderzoeksplicht?
In 2011 stort vimpelcom 20 miljoen naar de vennootschap Takilant in Gibraltar, via een rekening bij de ING van het dochterbedrijf van vimpelcom, Watertrail, gevestigd op de Maagdeneilanden. Een maand later, twee dagen nadat vimpelcom de 4G-licentie ontvangt, maakt het bedrijf nog eens 10 miljoen over via dezelfde route. Geen enkel signaal bij ING, waarmee ze hun onderzoeksplicht verzaken. Die was overigens niet zo moeilijk, want de dubieuze achtergrond van Takilant was in openbare rapporten al duidelijk. Door een reeks van soortgelijke affaires tussen 2010 en 2016 moet ING na de schikking een boete van 775 miljoen euro betalen, met afstand de hoogste ooit opgelegd door het OM; het dubbele van de boetes die vimpelcom in 2016 heeft gekregen.
Zeer ernstig allemaal
Al eerder was een soortgelijke situatie aan het licht gekomen bij Rabobank in 2013, door de Libor-fraude, waar een kleine groep handelaren rentetarieven manipuleerde. Het grote verschil is dat in het geval van de ING het probleem de gehele organisatie betreft. Er wordt niet alleen gebrekkig onderzoek gedaan naar nieuwe klanten en gedane transacties, ook worden foute klanten te laat de deur gewezen. Zeer ernstig allemaal, maar kennelijk niets nieuws voor ING. In 2012 trof de bank een schikking van een half miljard euro met de Amerikaanse autoriteiten voor het schenden van diens handelssancties tussen 2001 en 2007, waar de bank zaken deed met bedrijven uit Cuba en Iran.
Vrij recent is het OM gestart met een onderzoek naar mogelijke witwaspraktijken bij ABN AMRO. Zoals in 2018 het onderzoek naar de ING, en in 2017 naar telecombedrijf Telia. In eerdere jaren hadden Rabobank en SBM Offshore een ereplaats in de jaarverslagen van het OM. Het strafrechtelijk onderzoek resulteerde in een ernstige daling van het aandeel ABN AMRO: wel 12 procent. Dat was sinds 2015, na de verkoop van 188 miljoen aandelen door de staat, niet meer gebeurd.
Of het bij de banken werkelijk gaat om een lakse houding tegenover de regels of onvermogen, is niet duidelijk. Wel bleek dat de software van het zichzelf zo hip achtende ING, wat zichzelf met Spotify, Uber en Google vergelijkt, sub par is. Zo blijkt het monitoringssysteem van ING geen resultaten te kunnen bewaren, waardoor telkens opnieuw data moet worden ingeladen voor een onderzoek.
Nederlandse bankwezen gaat drastisch veranderen
Uitbesteding is momenteel de meest efficiënte en reële optie voor de banken, zoals aan Fourthline, die het afgelopen anderhalf jaar al miljoenen bankklanten door de molen heeft gehaald, grotendeels digitaal. Het bedrijf doet in luttele seconden ruim honderd checks op zaken als: zijn de ingestuurde documenten gelden, is de persoon wel wie hij zegt die hij is, komt het gezicht overeen met het ID, enzovoort. Het grootste probleem ligt echter bij de bedrijfsmatige kant van de screening, alle grote witwasschandalen in Europa zijn gerelateerd aan bedrijven. De oplossing die momenteel op de politieke agenda staat is een UBO-register (UBO: Ultimate Benificial Owner), dat exact de eigenaar van een onderneming of rechtspersoon aangeeft. Dit blijk alleen niet de beste manier. Zo’n register wordt doorgaans slecht bijgehouden, en is niet opgewassen tegen de grote hoeveelheid entiteiten die jaarlijks wordt opgericht. Het beste alternatief is samenwerking tussen de banken en fintech bedrijven. Maar of dit mag, is momenteel in het geding. Want in hoeverre moet er een scheiding zijn tussen banken en fintech ondernemingen, vooral op het gebied van privacy?
De tijd zal het leren, wel kunnen we stellen dat het bankwezen in Nederland drastisch gaat veranderen de komende jaren.
