De mogelijkheden voor burgers om de overheid voor de civiele rechter te slepen zijn een belangrijke uitlaatklep voor maatschappelijke onrust en helpt die onrust de kanaliseren. Dat stelt professor Eddy Bauw in zijn oratie ‘Politieke processen. Over de rol van de civiele rechter in de democratische rechtsstaat’ waarmee hij het hoogleraarschap aan de Universiteit Utrecht aanvaardde. Daarnaast kan een actieve civiele rechter tegenwicht bieden tegen rechtsstatelijk bedenkelijke ontwikkelingen in de politiek, meent Bauw. Hij is hoogleraar Privaatrecht, in het bijzonder Aansprakelijkheidsrecht en Rechtspleging.
Urgenda-vonnis
Burgers en belangenorganisaties proberen steeds vaker via de civiele rechter wetgeving en beleid te beïnvloeden. De bekende Urgenda-uitspraak over het klimaatbeleid heeft de discussie hierover op scherp gezet. Er bestaat verdeeldheid over de vraag waar de grenzen van de bevoegdheden van de rechter moeten liggen.
Bauw laat zien hoe de bevoegdheden van de civiele rechter, in het bijzonder ten opzichte van de overheid, sinds het begin van de vorige eeuw sterk zijn toegenomen en hoe dit de aanvaring met wetgever en bestuur onvermijdelijk maakte. In de huidige tijd, waarin de democratische rechtsstaat zowel nationaal als internationaal onder grote druk staat, vervult de civiele rechter een uiterst nuttige rol, meent Bauw.
Weerstand
De rechter treedt hiermee wel op het terrein van de politiek en dit roept weerstand op bij de ‘politieke staatsmachten’. Bauw: “Het historische perspectief leert ons dat de discussie over de grenzen van de bevoegdheden van de civiele rechter niet slechts op basis van dogma’s als het ‘primaat van de politiek’ moet worden gevoerd. Er moet worden gezocht naar een interactie tussen de staatsmachten die past bij de huidige tijd. Als de Hoge Raad een eeuw geleden had vastgehouden aan oude vanzelfsprekendheden, dan zou de civiele rechter de aansluiting met de samenleving volledig hebben verloren, terwijl juist deze staatsmacht nu het grootste vertrouwen van de burger geniet.”
Waarlijk onafhankelijk
Hij noemt het laatste feit van groot belang. “Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de rechter waarlijk onafhankelijk is, en geen tandeloze ambtelijke tijger, die steeds terugdeinst voor de overheid.”
