De parlementaire enquête is het zwaarste middel dat de Eerste en Tweede Kamer in Nederland kunnen gebruiken om meer informatie te krijgen over een bepaald onderwerp. Ze kunnen het op eigen beweging gebruiken, zonder de regering bij die beslissing te betrekken. Het recht van enquête, zoals dit ook wel wordt genoemd, is al sinds 1848 vastgelegd in de Nederlandse Grondwet. Het recht is verder uitgewerkt in de Wet op de Parlementaire Enquête (WPE).
Hoe werkt een parlementaire enquête?
De Eerste en de Tweede Kamer kunnen op ieder moment besluiten om een enquêteonderzoek te houden. De meerderheid van de Kamer die het onderzoek wil instellen is daarvoor nodig. De Kamer in kwestie bepaalt ook zelf waar de enquête over zal gaan. De Parlementaire Enquêtecommissie voert de enquête uit. De commissie wordt gevormd uit een brede vertegenwoordiging van alle politieke partijen, waardoor het geen al te politieke aangelegenheid wordt. Dat is niet gewenst, want het gaat om waarheidsvinding.
De commissie heeft vergaande bevoegdheden op basis van de WPE. Zo kan de commissie schriftelijke documenten vorderen (art. 5 WPE) en alle plekken betreden (art. 7 WPE), maar ook iedereen dagvaarden om te verschijnen voor de commissie (art. 9 WPE). Iemand die wordt gedagvaard voor de commissie moet een eed afleggen dat zij de waarheid spreken. Iedereen moet dus in principe meewerken aan de ondervragingen. Als je niet meewerkt, kunnen er verschillende acties volgen, bv. dwangsommen of zelfs gijzeling (art. 28 WPE). Spreek je niet de waarheid, dan kan je strafrechtelijk vervolgd worden voor meineed.
Wanneer een parlementaire enquête?
Een parlementaire enquête wordt niet zomaar ingezet. Het is een zwaar middel, omdat er een plicht tot medewerking is voor de personen die gehoord worden. Het doel is altijd waarheidsvinding. In de praktijk zien we dat de parlementaire enquête wordt ingezet bij onderwerpen waar grote fouten zijn gemaakt, omdat (meestal) de Tweede Kamer hier dan eigen informatie over wil verkrijgen. Op deze manier komt de waarheid aan het licht en is het mogelijk om te achterhalen wie politiek verantwoordelijk kan worden gehouden.
Een paar voorbeelden van onderwerpen waarover in de laatste 30 jaar een parlementaire enquête is geweest: Bijlmerramp (1998-1999), Srebrenica (2002), het Financiële Stelsel (2010-2012, naar aanleiding van de financiële crisis) en Fyra-treinen (2013-2015). Op dit moment lopen parlementaire enquêtes naar Aardgaswinning in Groningen en de Toeslagenaffaire. Bekend is dat er ook een parlementaire enquête zal plaatsvinden naar het beleid en de gang van zaken omtrent de uitbraak van het coronavirus in Nederland, maar de startdatum van deze enquête is nog niet bekend. De komende jaren zal de parlementaire enquête waarschijnlijk dus weer veelvuldig voorbij gaan komen in het nieuws, nu er drie grote parlementaire enquêtes gehouden (gaan) worden.
