Dat blijkt uit het onderzoeksrapport ‘De persoon achter het dossier’, waarin deze op probleemoplossende strafrechtspleging gerichte proef wordt geëvalueerd.
Probleemoplossend
De Wijkrechtbank Eindhoven hield in maart 2019 haar eerste zitting en opende in oktober 2019 officieel haar deuren, en is de eerste wijkrechtbank in Nederland die is gericht op probleemoplossende strafrechtspleging. Andere projecten voor het vergroten van maatschappelijk effectieve rechtspraak zijn onder andere de Haagse wijkrechter en Het Huis van Recht in Limburg. De Wijkrechtbank Eindhoven wil verdachten met problemen op verschillende leefgebieden, zoals schulden of verslaving, een kans bieden om hier met hulpverleners aan te werken. Alleen bekennende verdachten die bereid zijn hun gedrag of situatie te verbeteren komen hiervoor in aanmerking.
Samenwerking
Binnen de Wijkrechtbank Eindhoven werken de rechtbank Oost-Brabant, het Openbaar Ministerie, de gemeente Eindhoven, de reclassering en de advocatuur samen. Uit de evaluatie blijkt dat deze samenwerking tussen justitiële partners en organisaties uit het sociaal domein meestal goed loopt. Alle professionele partijen noemen de multidisciplinaire samenwerking als grootste pluspunt. “De wijkrechtbank is goed in het bieden van hulp aan mensen die klem zitten in de bureaucratie, doordat binnen de netwerksamenwerking schotten tussen en binnen organisaties makkelijker doorbroken kunnen worden”, aldus het onderzoeksrapport. Daarbij helpt het dat met de toestemming van betrokkenen gegevens kunnen worden gedeeld, waardoor het voor organisaties makkelijker is samen een plan van aanpak te maken waaraan verdachten ook zelf actief meewerken. Meerwaarde is daarnaast dat hierbij de regie in handen is van de rechter.
Vertrouwenspersoon
De pas later bij het project betrokken advocaten hebben als vertrouwenspersoon en bewaker van een eerlijke rechtsgang een belangrijke rol in het proces, constateren de onderzoekers. De les die daarom volgens hen uit deze pilot zou moeten worden getrokken is om in eventuele nieuwe vergelijkbare projecten ook de advocatuur er vanaf het begin bij te betrekken.
Empathisch
De doelgroep zelf blijkt moeilijk bereikbaar, maar uit de vier interviews die met betrokkenen zijn gehouden blijkt dat ook zij enthousiast zijn. De empathische benadering van de rechter en de informele setting ervaren zij als zeer prettig. Ook zijn ze blij met het hulptraject.
Minder recidive
De Wijkrechtbank Eindhoven heeft tussen maart 2019 en 1 juni 2021 49 strafzaken en vijf civiele zaken behandeld en er vonden 89 zittingen plaats. Dit zijn minder zaken dan werd verwacht. Het blijkt lastig zaken te selecteren die aan de criteria voldoen en ook de coronacrisis speelt hierbij een rol. In de meeste zaken is het gelukt een integraal pakket samen te stellen. Hoewel het volgens de onderzoekers te vroeg is om conclusies te trekken stemmen de eerste recidivecijfers optimistisch: in slechts twee van de 49 strafzaken gingen verdachten opnieuw in de fout.
Doordenken
Minder succes boekte de wijkrechtbank met het verminderen van de overlast in de buurt. Erg lastig blijkt het ook om de band tussen Rechtspraak en gemeenschap te verstevigen. Corona speelt hierbij eveneens een rol, maar volgens de onderzoekers sluiten ook de doelstellingen van de wijkrechtbank niet goed aan bij de doelgroep. Het zijn namelijk meestal niet de bekennende verdachten van licht strafbare feiten en met meerdere problemen die overlast veroorzaken. Dit vergt volgens hen dan ook “verder doordenken”.
Laagdrempeligheid
De onderzoekers concluderen verder dat het voor de doelgroep minder van belang is dat de rechtspraak in de wijk plaatsvindt. “Laagdrempeligheid en nabijheid omvat aanzienlijk meer dan fysieke nabijheid”, schrijven zij. Belangrijker is dan ook dat rechters en andere professionals in hun bejegening en taalgebruik aansluiten bij de leefwereld van betrokkenen en dat die op een zitting worden bijgestaan door een raadsman die ze vertrouwen. Ook helpt het als hulpverleners bekend zijn met de leefsituatie van betrokkenen en de problemen in hun buurt. Een laagdrempelige stadsrechtbank zoals in het gerechtsgebouw Eindhoven is ideaal, stellen de onderzoekers.
Volgens hen hoeft de wijkrechtbankaanpak bovendien niet beperkt te blijven tot vooral strafzaken, maar kan deze zich ook uitbreiden tot problemen op andere rechtsgebieden zoals het bestuursrecht.
Specialisatie
Voor het verder ontwikkelen van de probleemoplossende rechtspraak zijn financiering en erkenning belangrijke voorwaarden, schrijven de onderzoekers tot slot. Beide moeten worden afgestemd op een persoonsgerichte aanpak, waarbij zowel de uitkomst als het daartoe leidende proces tellen. Daarnaast moeten professionals meer ruimte krijgen voor multidisciplinair overleg. De maatwerkaanpak zou er volgens hen bij gebaat zijn wanneer rechtbanken maar bijvoorbeeld ook de Raad voor Rechtsbijstand erkennen dat de behandeling van meerdere problemen bij kwetsbare personen “een specialisatie op zich” is.
