“Hoe schrijf je een vonnis in een strafzaak waarbij de hele wereld meekijkt? En dat recht moet doen aan het verdriet van de nabestaanden van de 298 mensen die in de vlucht MH17 zaten?” Die vraag stelde Frits Spits in zijn programma de Taalstaat op radio 1 aan Marije Knijff, persrechter bij de rechtbank Den Haag. Deze deed op 17 november uitspraak in de zaak tegen vier mannen die ervan verdacht werden op 17 juli 2014 boven de Oekraïense regio Donetsk het vliegtuig neergehaald te hebben. Het oordeel: driemaal levenslang en één vrijspraak. De rechtbank en haar voorzitter Hendrik Steenhuis, die het vonnis in anderhalf uur tijd uitsprak, oogstte veel waardering voor de zorgvuldige opbouw van het verhaal en de heldere taal waarin dit was gegoten.
Eerst de feiten
Natuurlijk kennen vonnissen een vaste structuur, vertelt Knijff. Maar dat neemt niet weg dat je er een draai aan kunt geven wanneer je het in het openbaar uitspreekt. Steenhuis volgde de structuur van het vonnis goeddeels, maar er zijn wel keuzes gemaakt: “Wat vertellen we eerst, welke conclusies laten we van tevoren al weten, en hoe leggen we het vervolgens uit?” Zo is gekozen om meteen de vaststaande feiten op tafel te leggen. “De rechtbank is van oordeel dat de MH17 is verongelukt door het afvuren van een Buk-raket vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi. Met als gevolg dat daarbij alle 283 passagiers en vijftien bemanningsleden om het leven zijn gekomen.”
Opbouw
Daarmee was volgens Knijff meteen duidelijk dat aan de alternatieve scenario’s voorbij zou worden gegaan. Maar uitdrukkelijk werd niet gekozen om de strafmaat aan het begin uit te spreken – anders dan bijvoorbeeld de rechtbank Midden-Nederland deed in de recente Mallorca-zaak. Dat zou in dit geval afbreuk doen aan de opbouw en het begrip voor de uitspraak. “Als je begint als rechtbank met te zeggen: ‘de verdachten worden vrijgesproken’, en je wilt daarna nog anderhalf uur gaan uitleggen waarom, dan gaat daar misschien ook niet zo veel aandacht meer naar uit.”
Uitleggen
Ook heeft de rechtbank zich de moeite getroost juridisch jargon uit te leggen. Termen zoals ‘inversiespoor’, ‘rauwelijkse dagvaarding’ en ‘combattantenimmuniteit ’ werden telkens van toelichting voorzien. Als persrechter merkte Knijff persoonlijk dat hierdoor de boodschap goed was overgekomen: ze stond gereed om de NOS na de uitzending te woord te staan, maar de pers had in feite geen nadere uitleg meer nodig. Volgens haar een groot compliment voor de rechters. “Je wilt uiteindelijk dat de uitspraak van de rechter in de zittingzaal genoeg is en dat er daarna geen duiding of uitleg nodig is.”
