Brekend nieuws, begin maart 2019: Gerechtshof Den Haag introduceert een speciaal getrainde bemiddelingsraadsheer die moet zorgen voor snelle, goedkopere afhandeling van handelszaken. Bekend nieuws, later die maand: de Commissie Visitatie Gerechten oordeelt dat grote werkdruk de kwaliteit en tijdige afhandeling van rechtszaken onder druk zet. De rechter-bemiddelaar: een cruciale toevoeging of weinig nieuws onder de zon?
Schikken
Een rechtszaak schikken biedt voordelen. Partijen krijgen door een minnelijke regeling een kostenefficiënte, snelle en zekere uitkomst. Bovendien kunnen partijen in een schikking zaken betrekken waar een rechter niets over te zeggen heeft (toekomstige orders, excuses, etc). De taart vergroten leidt tot een duurzamere uitkomst, zo leert de Harvard-methode van onderhandelen. De rechter hoeft bovendien na een schikking geen vonnis meer te wijzen: tijd voor ander achterstallig werk. Toch eindigen de meeste procedures ‘gewoon’ met een uitspraak, hoe kan dat als de aansprekende voordelen van een gezamenlijke oplossing bekend zijn?
In de schaduw van een rechtszaak blijkt het lastig om constructief te onderhandelen. Dat ligt niet per se aan partijen; een rechtszaak met het ‘toernooimodel’ (met hoor en wederhoor over standpunten) dwingt mensen in een stramien dat niet uitnodigt om op gezamenlijke belangen gebaseerde oplossingen te verkennen. Dat blijkt wanneer een rechter partijen de gang op stuurt om te schikken. Tijdens de zitting is er simpelweg geen tijd om een constructief onderhandelingsklimaat te scheppen door samen achterliggende belangen te onderzoeken – nog daargelaten of de rechter die techniek beheerst. Dus hebben partijen die op de gang staan te dealen geen beter begrip waar het de ander echt om te doen is (belangen). Onderhandelaars die niet in een constructieve ‘stand’ staan, vervallen al snel in koehandel. Ook handjeklap kan tot oplossingen leiden, maar vaak was die methode vooraf al verkend en mislukt.
De rechterlijk macht heeft, geïnspireerd door onderzoek over conflictresolutie, twee andere varianten ontwikkeld om schikken te bevorderen: doorverwijzen naar mediation en de rechter-bemiddelaar.
De rechter-bemiddelaar
De Amsterdamse rechter-bemiddelaar (Gericht Op Oplossing (GOO, Rechtbank Amsterdam)) en nu dus ook de Haagse Bemiddelingsraadsheer (Hof Den Haag) zijn ervaren gespreksleiders die werken binnen de waarborgen van Rechtsvordering. In een speciale zitting is extra tijd ingeruimd om gestructureerd eerst aan begrip en vertrouwen te werken, dan belangen in kaart te brengen, om van daaruit samen creatieve oplossingsvarianten uit te werken. De zitting is openbaar, dus het proces-verbaal van het overleg kan later aan het procesdossier kan worden toegevoegd (proces-economie). Kortom, Best practises uit mediation toegevoegd aan het civiele geding. Maar bij succesvol principle-based negotiating geldt: snel is langzaam, en langzaam snel. Duurzame oplossingen kosten tijd. De praktijk zal leren of de rechter-bemiddelaar de werkdruk van rechters substantieel kan verlagen.
Anders dan een mediator mag de rechter-bemiddelaar niet één op één vertrouwelijk met partijen reflecteren (caucus) of pendelen. Ervaren onderhandelaars zoals diplomaten en mediators weten dat dit instrument zeer effectief is. Verder zal de bemiddelende rechter (on)bewust ‘de macht’ van het ambt uitstralen, ook als deze niet meeschrijft aan de uitspraak. Een mediator heeft nooit beslissingsmacht en zal dus altijd het vertrouwen moet blijven verdienen bij partijen (verplichte kost: oratie hoogleraar mediation prof. Dick Allewijn (2018)).
Doorverwijzing door mediation-functionaris
Bij de variant doorverwijzing naar mediation verleidt de rechtbank partijen een bemiddelaar ‘van buiten’, een mediator, in te schakelen. De mediation-functionaris bij de rechtbank is de spin in het web. Deze herinnert rechters aan de voordelen van mediation, helpt geschikte zaken selecteren en kan ter zitting partijen informeren en enthousiasmeren. Als partijen voor mediation kiezen, wordt de procedure aangehouden. De gesprekken kunnen met en zonder advocaten plaatsvinden. Komen partijen tot een akkoord, dan kan de rechter de afspraken in een proces-verbaal (uitvoering afdwingbaar) vastleggen. Blijft (volledige) overeenstemming uit, dan wordt de procedure voortgezet. De inhoud van de besprekingen blijft vertrouwelijk. Dit verband met de zorg van partijen dat gestes tijdens de onderhandeling onbedoeld invloed hebben op het vonnis.
De rechter-bemiddelaar is een interessante aanvulling aan de bestaande manieren om minnelijke regelingen te bevorderen. Dat is mooi, want elke geschikte zaak is er één. Maar of deze functie de werkdruk van rechters kostenefficiënt terugbrengt is maar de vraag. Persoonlijk denk ik dat werkdruk en de omloopsnelheid beter gebaat zijn bij een slimmere inzet van de al jaren bestaande mediation-functionaris en ervaren mediators. Aldus schreef een registermediator, met het risico van: wij van WC-eend ...
